ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ (Α' Μέρος)

1. Ομοιόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί

(επιθετικοί, κατηγορηματικοί, παραθέσεις, επεξηγήσεις)

2. Ετερόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί

(τα είδη της γενικής, δοτικής, αιτιατικής)

3. Απαρέμφατο:

α) έναρθρο (λειτουργεί όπως ακριβώς και ένα ουσιαστικό)

β) άναρθρο ( 7 χρήσεις: αντικείμενο, υποκείμενο, κατηγορούμενο, επεξήγηση, τελικό του σκοπού, τελικό της αναφοράς, απόλυτο)

4. Μετοχή:

α) Κατηγορηματική ( Προσοχή στα ρήματα εξάρτησης)

β) Επιρρηματική ( προσοχή στα «σημάδια» που δείχνουν το είδος)

γ) Ανάλυση:

• επιθετικής

(σε αναφορική πρόταση),

• τελικής

(σε τελική πρόταση με ίνα + υποτακτική αορίστου ή 

όπως + οριστική μέλλοντα),

• αιτιολογικής (σε αιτιολογική πρόταση με επεί, επειδή…+ οριστική ενεστώτα ή παρατατικού αν η μετοχή είναι χρόνου ενεστώτα ή με επεί, επειδή … + οριστική αορίστου αν η μετοχή είναι χρόνου αορίστου), 
• χρονικής (σε χρονική πρόταση με ότε…+οριστική ενεστώτα ή παρατατικού αν η μετοχή είναι χρόνου ενεστώτα ή με επεί, επειδή … + οριστική αορίστου αν η μετοχή είναι χρόνου αορίστου),

• υποθετικής  (σε υποθετική πρόταση με ει + οριστική ή αν …+ υποτακτική ή ει + ευκτική, ανάλογα με το ρήμα εξάρτησης που αποτελεί την απόδοση),

• εναντιωματικής (σε εναντιωματική πρόταση, παρόμοια με την υποθετική).

5. Δευτερεύουσες προτάσεις.

Α) ΕΙΔΙΚΕΣ: εισάγονται με τους ειδικούς συνδέσμους ὅτι, ὡς. Εκφράζουν κρίση (υποκειμενική με το ὡς και αντικειμενική με το ὅτι). Εκφέρονται με τις εγκλίσεις κρίσεως και ευκτική του πλαγίου λόγου αν εξαρτηθούν από ρήμα ιστορικού χρόνου. Χρησιμεύουν ως υποκείμενα, αντικείμενα και επεξηγήσεις. Είναι προτάσεις ονοματικές.

Β) ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ: εισάγονται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους

ὡς, ὅτι, διότι, ἐπεί, ἐπειδή, ὅτε, ὁπότε. Εκφράζουν κρίση. Εκφέρονται με τις ίδιες εγκλίσεις των ειδικών δευτερευουσών προτάσεων. Χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας. Είναι προτάσεις επιρρηματικές

• Αν εξαρτηθούν από ρήμα ψυχικού πάθους, εισάγονται με το ότι για αντικειμενική αιτία ή με το ει για υποθετική αιτιολογία. 
• Οι αιτιολογικές που εισάγονται με ει και εξαρτώνται από τις απρόσωπες εκφράσεις αισχρόν εστί, θααυμαστόν εστι, δεινόν εστί είναι ονοματικές και λειτουργούν ως υποκείμενα στις απρόσωπες αυτές εκφράσεις.
•  Οι αιτιολογικές λειτουργούν και ως επεξήγηση σε εμπρόθετο προσδιορισμό της αιτίας της πρότασης εξάρτησης.

Γ) ΤΕΛΙΚΕΣ: εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους

ἵνα, ὅπως, ὡς (οι αρνητικές και με σκέτο μη). Εκφράζουν επιθυμία. Εκφέρονται με υποτακτική (προσδωκόμενος σκοπός), ευκτική του πλαγίου λόγου και οριστική ιστορικού χρόνου (για ανεκπλήρωτο σκοπό). Χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού. Επομένως, είναι προτάσεις επιρρηματικές.

• Οι τελικές λειτουργούν και ως επεξήγηση σε εμπρόθετο προσδιορισμό του σκοπού της πρότασης εξάρτησης.

Δ) ΕΝΔΟΙΑΣΤΙΚΕΣ (φόβου ή διστακτικές): εισάγονται με τους ενδοιαστικούς συνδέσμους μή, μὴ οὐ.

Εκφράζουν κρίση ή επιθυμία. Εκφέρονται με υποτακτική (για φόβο προσδοκώμενο), ευκτική του πλαγίου λόγου, αν εξαρτηθούν από ρήμα ιστορικού χρόνου, και οριστική για φόβο πραγματοποιημένο. Χρησιμεύουν ως υποκείμενα, αντικείμενα και επεξηγήσεις. Επομένως, είναι προτάσεις ονοματικές.

Ε) ΥΠΟΘΕΤΙΚΕΣ: εισάγονται με τους υποθετικούς συνδέσμους

εἰ, ἐάν, ἄν, ἤν. Εκφράζουν κυρίως κρίση.

Εκφέρονται με απλή οριστική (1ο & 2ο είδος), υποτακτική (3ο & 4ο είδος) και ευκτική (5ο & 6ο είδος). Χρησιμεύουν ως βάση νοήματος μιας κύριας πρότασης. Επομένως, είναι προτάσεις επιρρηματικές.

Παρατηρήσεις στους υποθετικούς λόγους:

Υποθετικός λόγος είναι το ζεύγος που σχηματίζουν μια δευτερεύουσα υποθετική πρόταση μαζί με την απόδοσή της.Ανάλογα με τη μορφή της απόδοσης μπορούμε να κάνουμε λόγο για :  α)ανεξάρτητους, β) πλαγιασμένους και γ) εξαρτημένους υποθ. λόγους. Πιο αναλυτικά :

α) Ανεξάρτητος υποθ. λόγος

είναι εκείνος στον οποίο η απόδοση είναι το ρήμα κύριας πρότασης .

β) πλαγιασμένος υποθ. λόγος

είναι εκείνος στον οποίο η απόδοση είναι ένα από τα είδη του πλαγίου λόγου, δηλ.:

•ειδική πρόταση

•ειδικό απαρέμφατο

•τελικό απαρέμφατο που εξαρτάται από ρήματα που σημαίνουν διατάζω, προτρέπω/αποτρέπω, απαγορεύω, συμβουλεύω ...

•κατηγορηματική μτχ. που εξαρτάται από ρήματα αίσθησης κι αντίληψης (είναι αυτή που μεταφράζεται με ότι...)

•πλάγια ερώτηση

Ειδικότερα: 

• Αν σε μια περίοδο έχουμε 3 τουλάχιστον προτάσεις (Κύρια Πρόταση + Υποθ. Πρόταση + Ειδική πρόταση) τότε τον ρόλο της απόδοσης συνήθως τον έχει η Ειδική πρόταση.

• Σε μια περίοδο αποτελούμενη από 2 προτάσεις (Κύρια Πρόταση + Υποθετική πρόταση) το ρόλο της απόδοσης τον έχει: →το ρήμα της Κύρια Πρόταση εφόσον μέσα στην Κύρια Πρόταση δεν υπάρχει μορφή πλαγίου λόγου, δηλ. Ειδικό απρμφ., Τελικό απρμφ. εξαρτώμενο από ρήμα προτροπής, αποτροπής…, Κατηγορηματική μετοχή εξαρτώμενη από ρήμα αίσθησης, γνώσης….→Αν όμως στην ΚΠ υπάρχουν τα παραπάνω, τότε αυτά επιτελούν το ρόλο της απόδοσης.

[γ) εξαρτημένος υποθ. λόγος είναι εκείνος στον οποίο η απόδοση είναι:

•οποιαδήποτε δευτερεύουσα πρόταση (εκτός από ειδική / πλ. ερωτηματική)

•τελικό απαρέμφατο, αρκεί να μην εξαρτάται από ρήματα με τις σημασίες που είδαμε παραπάνω.

•οποιαδήποτε μετοχή, πλην της κατηγορηματικής που μεταφράζεται με ότι....]

Λανθάνοντες υποθετικοί λόγοι

Λανθάνοντες είναι οι υποθ. λόγοι στους οποίους η υπόθεση δεν είναι δευτερεύουσα υποθετική πρόταση αλλά κάποια ισοδύναμη έκφραση: • εναντιωματική πρόταση

                                                                      • χρονικοϋποθετική πρόταση

                                                                      • αναφορικοϋποθετική πρόταση

                                                                      • τελική πρόταση

                                                                      • υποθετική μετοχή

                                                                      • εναντιωματική μετοχή

                                                                      • αναφορικοϋποθετική μετοχή

                                                                      • χρονικοϋποθετική μετοχή

Πρέπει, επομένως, να είμαστε πολύ προσεκτικοί, διότι, αν μας ζητηθεί να εντοπίσουμε σε ένα κείμενο και να αναγνωρίσουμε τους υποθετικούς λόγους, πρέπει να έχουμε όλα τα παραπάνω υπόψη.

ΣΤ) ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ / ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ: εισάγονται με τους συνδέσμους εἰ καί, ἐὰν καί, ἂν καί, καὶ εἰ, καὶ ἄν, κἄν, οὐδ’ εἰ, οὐδ’ ἐάν, μηδ’ ἐάν. Εκφράζουν κρίση. Εκφέρονται με οριστική, υποτακτική και ευκτική, όπως και οι υποθετικές. Είναι λανθάνουσες υποθέσεις. Δηλώνουν εναντίωση προς την κύρια πρόταση. Επομένως, είναι προτάσεις επιρρηματικές.

Ζ) ΧΡΟΝΙΚΕΣ: εισάγονται με τους χρονικούς συνδέσμους

ὅτε, ὁπότε, ἐπεί, ἐπειδή, πρίν, ὅταν, ὁπόταν. Εκφράζουν κρίση ή επιθυμία. Εκφέρονται με οριστική (καθαρές), υποτακτική και ευκτική (χρονικοϋποθετικές, λανθάνουσες υποθέσεις). Χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του χρόνου. Επομένως, είναι προτάσεις επιρρηματικές.

1.Χρονικοϋποθετικές είναι οι χρονικές προτάσεις που εκφέρονται συνήθως με υποτακτική και ευκτική. Όσες μάλιστα εκφέρονται με υποτακτική δεν εισάγονται απλώς με κάποιο χρονικό σύνδεσμο αλλά με χρονικό σύνδεσμο ακολουθούμενο από το αοριστολογικό

αν (όταν αντί ότε, επειδάναντί επειδή, οπόταν αντί οπότε, επάν αντί επεί,πριν αν αντί πριν ...)

2. Αναφορικοϋποθετικές είναι οι αναφορικές προτάσεις που εκφέρονται συνήθως με υποτακτική και ευκτική. Όσες μάλιστα εκφέρονται με υποτακτική δεν εισάγονται απλώς με κάποια αναφορική αντωνυμία αλλά με αναφορική αντωνυμία ακολουθούμενη από το αοριστολογικό

αν

3.Αναφορικοϋποθετική είναι συνήθως η επιθετική μετοχή που μεταξύ αυτής και του άρθρου της υπάρχει άρνηση μή

4.Χρονικοϋποθετική είναι η μετοχή αορίστου που δεν μεταφράζεται με αόριστο αλλά με μέλλοντα.

Ο χρονικός σύνδεσμος πρὶν εισάγει χρονικές απαρεμφατικές δευτερεύουσες προτάσεις.

Η) ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ: εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε, ὡς, ἐφ’ ᾧ, ἐφ’ ᾧ τε. Εκφράζουν κρίση ή επιθυμία. Εκφέρονται με οριστική, δυνητική οριστική και δυνητική ευκτική. Δηλώνουν συμπέρασμα ή επακόλουθο. Επομένως, είναι προτάσεις επιρρηματικές.

1) Ο συμπερασματικός σύνδεσμος ὥστε εισάγει συμπερασματικές απαρεμφατικές δευτερεύουσες προτάσεις, που δηλώνουν υποκειμενικό συμπέρασμα ή φυσικό επακόλουθο, όρο ή συμφωνία, σκοπό.

2)Τα ἐφ’ᾧ,ἐφ’ᾧ τε συντάσσονται επίσης με απαρέμφατο και δηλώνουν όρο ή συμφωνία.

Θ) ΠΛΑΓΙΕΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΕΣ: εισάγονται με :

εἰ, εἰ – ἤ, εἴτε – εἴτε (ολικής άγνοιας), με ερωτηματικές αντωνυμίες και ερωτηματικά επιρρήματα (μερικής άγνοιας), καθώς και με αναφορικές αντωνυμίες και αναφορικά επιρρήματα (μερικής άγνοιας). Εκφράζουν κρίση ή επιθυμία. Εκφέρονται με απλή οριστική, δυνητική οριστική, δυνητική ευκτική, απορηματική υποτακτική, και ευκτική του πλαγίου λόγου. Χρησιμεύουν ως υποκείμενα, αντικείμενα και επεξηγήσεις. Επομένως, είναι προτάσεις ονοματικές.

Ι) ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ:

α)ΑΠΛΕΣ: εισάγονται με αναφορικές αντωνυμίες και αναφορικά επιρρήματα. Εκφράζουν κρίση ή επιθυμία. Εκφέρονται με απλή οριστική, δυνητική οριστική και δυνητική ευκτική, όταν εκφράζουν κρίση. Εκφέρονται με υποτακτική, ευχετική ευκτική και προστακτική, όταν εκφράζουν επιθυμία. Χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί ή αντικαθιστούν ουσιαστικό – επίθετο. Επομένως, είναι προτάσεις άλλοτε επιρρηματικές και άλλοτε ονοματικές.

β) ΜΕΙΚΤΕΣ:

αναφορικο-τελικές,

αναφορικο-αιτιολογικές,

αναφορικο-υποθετικές,

αναφορικές-παραβολικές,

αναφορικο-συμπερασματικές.

• Οι αναφορικο-αιτιολογικές εξαρτώνται από ρήμα ψυχικού πάθους.Οι αναφορικο-τελικές εξαρτώνται από ρήμα κίνησης ή σκόπιμης ενέργειας και εκφέρονται με οριστική μέλλοντα.Οι αναφορικο-υποθετικές εκφέρονται με υποτακτική ή ευκτική.Οι αναφορικο-συμπερασματικές συνήθως εξαρτώνται από πρόταση με δεικτική αντωνυμία ή δεικτικό επίρρημα. Συχνά εκφέρονται με απαρέμφατο.Οι προτάσεις με ώσπερ είναι αναφορικο-παραβολικές (συνήθως εννοείται το ρήμα τους από τον αμέσως προηγούμενο ρηματικό τύπο)

• Τα αναφορικά στην αρχή περιόδου – ημιπεριόδου δεν εισάγουν δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, αλλά κύρια. Στην περίπτωση αυτή πρέπει το αναφορικό να αναφέρεται στα προηγούμενα και ισοδυναμεί στη μετάφραση συνήθως με δεικτική αντωνυμία.

Γενικά, για τις δευτερεύουσες προτάσεις:

Προσέχουμε τους συνδέσμους εισαγωγής  και τα ρήματα εξάρτησης. 

α) στις προτάσεις που εισάγονται με τα: ως, όπως, ει,ότι , ό,τι, επει(δή), μη

ως: ειδικές, πλάγιες ερωτηματικές, τελικές, χρονικές, αιτιολογικές, πααβολικές, συμπερασματικές.

ότι: ειδικές, αιτιολογικές

όπως: πλάγιες ερωτηματικές, τελικές

ει: πλάγιες ερωτηματικές, αιτιολογικές, υποθετικές, εναντιωματικές/παραχωρητικές (σε συνδυασμό με το «και»)

μη: ενδοιαστικές τελικές

ό,τι: αναφορικές, πλάγιες ερωτηματικές

επει(δή): αιτιολογικές, χρονικές

β)στις χρονικές με «πριν» , συμπερασματικές με «ως», «ώστε», «εφ’ω(τε)», γιατί συνήθως αντί ρήματος εκφέρονται με απαρέμφατο.

γ) στις υποθετικές ( να γνωρίζεις τα είδη των υποθετικών λόγων)

δ) στις εναντιωματικές / παραχωρητικές, αναφορικοϋποθετικές, χρονικοϋποθετικές, γιατί και σ’ αυτές κάνουμε αναγνώριση υποθετικού λόγου (λανθάνουσες υποθέσεις).