Αδίδακτο Κείμενο Β' Ενότητα - Δημοσθένης, Κατ’ Αριστογείτονος, 15 -16

ΕΝΟΤΗΤΑ 2

1. ΚΕΙΜΕΝΟ

Ἅπας ὁ τῶν ἀνθρώπων βίος , ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, κἄν μεγάλην πόλιν οικῶσι κἄν μικράν, φύσει και νόμοις διοικεῖται . Τούτων δ’ ἡ μέν φύσις ἐστίν ἂτακτον και κατ’ ἂνδρ’ ἲδιον τοῦ ἒχοντος, οἱ δε νόμοι κοινόν καί τεταγμένον και ταὐτό πᾶσιν. Ἡ μέν οὖν φύσις, ἂν ᾖ πονηρά , πολλάκις φαῦλα βούλεται· διόπερ τους τοιούτους ἐξαμαρτάνοντας  εὑρήσετε . Οἱ δε νόμοι τό δίκαιον καί το καλόν και τό συμφέρον βούλονται, καί τοῦτο πρόσταγμ’  ἀπεδείχθη, πᾶσιν τό ἲσον καί ὅμοιον, καί τοῦτ’ ἒστι νόμος.  Ὧι πάντας πείθεσθαι προσήκει διά πολλά , καί μάλισθ’ ὅτι πᾶς ἐστι νόμος εὕρημα μέν καί δῶρον θεῶν, δόγμα δ’ ἀνθρώπων φρονίμων, ἐπανόρθωμα δέ  τῶν ἑκουσίων καί ἀκουσίων ἁμαρτημάτων, πόλεως δέ συνθήκη κοινή, καθ’ ἥν πᾶσι προσήκει ζῆν τοῖς ἐν τῇ πόλει.

( Δημοσθένης, Κατ’Αριστογείτονος, 15 -16)

2. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

ἂτακτος : απειθάρχητος

ἲδιον : ιδιαίτερος

φαῦλος : αισχρός,  κακός

δόγμα : γνώμη, απόφαση

συνθήκη : συμφωνία

3. Παρατηρήσεις

1.Να γραφεί η μετάφραση του κειμένου:

  

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ

ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ

  Τα είδη των κατηγορουμένων που συναντάμε στα αρχαία είναι τρία:

1) Απλό κατηγορούμενο: Εξαρτάται από συνδετικό ρήμα (εἰμί, γίγνομαι, ὑπάρχω, ἐφυν, πέφυκα, τυγχάνω, διατελῶ, λέγομαι, νομίζομαι, ὀνομάζομαι, ἀποβαίνω, ἐκβαίνω κτλ.)

                                         Π.χ. Οὗτός ἐστι μαθητής.

2) Προληπτικό κατηγορούμενο ή κατηγορούμενο αποτελέσματος: Το συναντάμε κοντά σε ρήματα που δηλώνουν αύξηση, εξέλιξη και ως τέτοιο κατηγορούμενο χρησιμοποιείται η λέξη “μέγας”.

    Π.χ.- Ὁ Φίλιππος ηὔξετο μέγας.

           - Τὸ ὕψος τοῦ τείχους ᾔρετο μέγα.

    Ρήματα από τα οποία συνήθως εξαρτάται  το προληπτικό κατηγορούμενο είναι τα:αἴρομαι, αὔξομαι, τρέφομαι, ῥέω, πνέω κτλ.

3) Επιρρηματικό κατηγορούμενο: Το επιρρηματικό κατηγορούμενο δεν είναι επίρρημα αλλά ομοιόπτωτος προσδιορισμός στη λέξη που αναφέρεται. Το λέμε επιρρηματικό γιατί μας δίνει και μία επιρρηματική ιδιότητα (βρίσκεται ως συνήθως κοντά σε ρήμα κίνησης).

α) Επιρρηματικό Κ. τρόπου: Χρησιμοποιούνται συνήθως οι λέξεις ἑκών - ἑκοῦσα - ἑκόν, ἄκων - ἄκουσα - ἆκον, ὑπόσπονδος, ἐθελούσιος, ἄκριτος  (=χωρίς δίκη, κρίση) και ἄσμενος (=με χαρά).

        Π.χ. Ἄσμενός σε ἑώρακα.

β) Επιρρηματικό Κ. σειράς-τάξης: Χρησιμοποιούνται τα αριθμητικά: πρῶτος, δεύτερος…τελευταῖος.

        Π.χ. Ξενοφὼν ἀφίκετο πρώτος.

   

            γ) Επιρρηματικό Κ. σκοπού: Χρησιμοποιείται συνήθως η λέξη βοηθός.

        Π.χ. Αἱ νῆες ἦλθον βοηθοί.

    

δ) Επιρρηματικό Κ. χρόνου: Χρησιμοποιούνται οι λέξεις ἑωθινός, ὄρθριος, ὄόψοιος,  δευτεραῖος, τριταῖος.

        Π.χ. Οἱ στρατιῶται ἦλθον ἑωθινοί.

ε) Επιρρηματικό Κ. τόπου:

        Π.χ. Πελάγιος ἔπλευσεν  Ἀλκιβιάδης.

   

στ) Επιρρηματικό Κ. ποσού: Χρησιμοποιείται συνήθως η λέξη ἁθρόος.

        Π.χ. Οἱ στρατιῶται εἵποντο ἀθρόοι.

Κατηγορούμενο αντικειμένου

Τα ρήματα που έχουν τη σημασία του λέγω, νομίζω, ποιῶ, ὀνομάζω, θεωρῶ ακολουθούνται από  δύο αιτιατικές από τις οποίες είναι η μία στην άλλη κατηγορούμενο.

                          Α.          Κ.(αντικειμένου)

Π.χ. Ὀνομάζω τοῦτον μαθητήν.

* Κατηγορούμενο του αντικειμένου παίρνει και το ρήμα χρῶμαι αλλά με δύοδοτικές.

                           Α.          Κ.(αντικειμένου) 

  Π.χ. Χρῶμαι τούτοις τεκμηρίοις. 

** Κατηγορούμενο του αντικειμένου αλλά με δύο γενικές παίρνει και το ρήμα τυγχάνω (σπάνια περίπτωση).

                            

 Α.     Κ.(αντικειμένου)   

    Π.χ. Τυγχάνω ἡμῶν ὁμοίων.

Ασκήσεις

Στις προτάσεις που ακολουθούν να βρείτε ποια λειτουργία επιτελούν τα ρήματα και με βάση αυτή πώς ονομάζονται.

Ο Πέτρος έγινε διάσημος. Ο καθηγητής αποδείχτηκε ικανός. Κῦρος ἐγένετο βασιλεύς. Ἀλκιβιάδης ᾑρέθη στρατηγός.

Λειτουργία:            Ονομασία:

  

Στις προτάσεις που ακολουθούν να καταγράψετε τα ρήματα που λειτουργούν ως συνδετικά.

Παραδείγματα

Ρήματα

Ὁ Ζεὺς ἐστὶν ἄριστος καὶ δικαιότατος τῶν θεῶν. Ὁ ἐχθρὸς χαλεπῶς φίλος γίγνεται. Ἐπιστήμων τούτων τυγχάνεις. Τοῦτο βέλτιστον ὑπάρχει. Ἀνυπόδητος διατελεῖς. Ὁ πόλεμος φανερὸς κατέστη. Οὐκ ἀπέβητε δίκαιοι. Σοφοῖς ὁμιλῶν καὐτὸς ἐκβήσει σοφός. Ἔφυμεν γυναῖκες. Ξενοφῶν ᾑρέθη στρατηγός. Τισσαφέρνης ἀπεδέδεικτο  στρατηγός. Ἀνδοκίδης ἔλαχεν ἱερεύς. Ἐχειροτονήθη τειχοποιὸς ὑπὸ τοῦ δήμου. Οὗτοι νομοθέται κληθήσονται . Οἱ θεοὶ προσαγορεύονται Ὀλύμπιοι. Ὁ σύμπας περίβολος ὀνομάζεται Ξυστός. Οὗτοι ἀκούουσι κόλακες. Ὁ δρόμος λέγεται ἱερός. Τοῦτο τὸ ἔργον δοκεῖ  χαλεπόν. Ὁ ἄνθρωπος φαίνεται ἀδικώτατος. Οἱ ἀγαθοὶ νομίζονται εὐδαίμονες. Σὺ ἔοικας δίκαιος. Τισσαφέρνης ἐνομίζετο ἄπιστος.

 

Προσέξτε: το ρήμα εἰμί δε λειτουργεί σε όλες τις περιπτώσεις ως συνδετικό^. ορισμένες φορές λειτουργεί ως υπαρκτικό (μεταφράζεται υπάρχω, έχω) και δε συντάσσεται με κατηγορούμενο^. μπορεί επίσης να λειτουργεί ως απρόσωπο (μεταφράζεται είναι δυνατόν, μπορεί).

ἔστι θεός (υπάρχει θεός)/ ἔστι τοῦτο ποιεῖν.

Πρακτικός κανόνας: Αν υποκείμενο των εἰμί, γίγνομαι είναι άναρθρο αφηρημένο ουσιαστικό, τότε έχουν τη σημασία του υπάρχω, οπότε το επίθετο που συνοδεύει το ουσιαστικό δεν είναι κατηγορούμενο αλλά επιθετικός ή κατηγορηματικός προσδιορισμός.

Ἡ συμμαχία ἐστὶ βεβαία. (κατηγορούμενο)

Ἔστι βεβαία συμμαχία. (επιθετικός προσδιορισμός)

Στις προτάσεις που ακολουθούν προσπαθήστε να αναγνωρίσετε τι μέρος του λόγου μπορεί να είναι το κατηγορούμενο.

	Μέρος του λόγου
Δερκυλίδας ἔτυχεν ἁρμοστής. Ὁ θεὸς ἐστὶ δίκαιος. Ἡ οἰκία ἐστὶν ἐμή. Οἱ πολέμιοι ἦσαν εἰς ὀκτακοσίους. Οἱ ὁπλῖται ἦσαν δισχίλιοι. Τὸ κολακεύειν ἐστὶν ἀδικεῖν. Ξέρξης ἐστὶν ὁ καταστρεψάμενος τὴν Θετταλίαν. Ὁ Φίλιππος ἐστὶν ἅ ἄν εἴποι τις. Τὸ πάλαι οὐκ ἔστιν νῦν.

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ

Στα παραδείγματα που ακολουθούν παρατηρήστε τα κατηγορούμενα και σημειώστε:

α/ το ρήμα κοντά στο οποίο βρίσκονται, β/ την επιρρηματική σχέση που εκφράζουν (ρωτώντας ανάλογα με το πού, πότε, πώς, με ποια σειρά, για ποιο σκοπό, πόσο), γ/ πώς αποδίδονται στα Νέα Ελληνικά.

α. Σκηνοῦμεν (κατασκηνώνουμε) ὑπαίθριοι (ἐν ὑπαίθρῳ, στο ύπαιθρο).

β. Οἱ στρατηγοὶ ἐξῆλθον πρῶτοι.

γ. Ἐπύαξα ἀφίκετο (έφτασε) προτέρα (προηγουμένως, πριν) Κύρου.

δ. Αἱ νῆες ἔπλευσαν βοηθοί (για να βοηθήσουν, για βοήθεια).

ε. Τὰς πόλεις ἑκούσας (με τη θέλησή τους) παρέλαβε.

στ. Ἑκταῖος (την έκτη μέρα) ἧκον (ήρθα).

ζ. Ἡμεῖς ἐπλανώμεθα (γυρίζαμε) δυστυχεῖς.

η. Εἰς τὴν λίμνην ὄρνιθες συνέφυγον ἄπλετοι (απειράριθμα).

Ρήμα

Επιρρηματική σχέση

Τρόπος απόδοσης στα Ν.Ε.

ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΟ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ 

Στα παραδείγματα που ακολουθούν παρατηρήστε τα κατηγορούμενα και σημειώστε:

α/ το ρήμα κοντά στο οποίο βρίσκονται, β/ τη γενικότερη σημασία των ρημάτων αυτών, γ/ αν το κατηγορούμενο εκφράζει πρόληψη ή αποτέλεσμα.

α. Τὸ τεῖχος ᾔρετο (υψωνόταν) μέγα (με αποτέλεσμα να, ώστε να…).

β. Ἀντίπατρος ἐτράφη (ανατράφηκε) βασιλεύς (ώστε να…).

γ. Ὁ ἄνεμος ἐκπνεῖ μέγας.

δ. Ἡ πόλις αὔξεται μείζων.

ε. Χρὴ παῖδας ἐκδιδάσκεσθαι σοφούς.

στ. Παρύσατις ἔτρεφε τὸν Κῦρον βασιλέα.

ζ. ᾨκοδομήθη τὸ τεῖχος μέγα.

Ρήμα

Σημασία

Πρόληψη/ Αποτέλεσμα

ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟΥ-ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ

Σημειώστε στη διπλανή στήλη τον τρόπο με τον οποίο συμφωνεί το κατηγορούμενο με το υποκείμενο:

ΓΑΠ (Γένος, Αριθμός, Πτώση), ΑΠ (Αριθμός, Πτώση), ΓΠ (Γένος, Πτώση), Π (Πτώση)

Παραδείγματα	Είδος συμφωνίας
Ὁ ἀνὴρ ἀνδρεῖος ἦν. Ἡ Δῆλός ἐστι νῆσος. Αἱ Ἀθῆναι εἰσὶν πόλις. Ἡ πόλις φρούριον κατέστη. Δεινὸν ὁ πλοῦτος (ἐστί). Ὡς χαρίεν ἄνθρωπος, ὅταν ἄνθρωπος ᾖ. Πονηρὸν ὁ συκοφάντης. Ὑπερήφανον πρᾶγμά ἐστι ὡραία γυνή. Οἱ γηράσκοντες δυσμαθεῖς ἀποβαίνουσι. Αἱ πονηραὶ ἐλπίδεςι κακοὶ σύμβουλοί εἰσιν. Αἱ Θῆβαι Αἴγυπτος ἐκαλοῦντο. Ταραχαὶ καὶ στάσεις ὀλέθρια ταῖς πόλεσιν (εἰσίν). Αἱ μεταβολαὶ λυπηρὸν εἰσίν.