Αδίδακτο κείμενο, Δ' Ενότητα, Δημοσθένης «Περί Συντάξεως» 28-31

 1. KEIMENO

[28] Ἁλλὰ νὴ Δία ταῦτα μόνον τότ’ εἶχε βέλτιον ἢ νῦν, τὰ δ’ ἄλλα χεῖρον. Πολλοῦ γε καὶ δεῖ,

ἀλλ’ ὅ τι βούλεσθ’ ἐξετάσωμεν. Οἰκοδομήματα μέν γε καὶ κόσμον τῆς πόλεως, ἱερῶν καὶ

λιμένων καὶ τῶν ἀκολούθων τούτοις, τοιοῦτον καὶ τοσοῦτον κατέλιπον ἐκεῖνοι ὥστε μηδενὶ

τῶν ἐπιγιγνομένων ὑπερβολὴν λελεῖφθαι, προπύλαια ταῦτα, νεώσοικοι, στοαί, τἆλλα, οἷς

ἐκεῖνοι κοσμήσαντες τὴν πόλιν ἡμῖν παρέδωκαν· [29] τὰς δ’ ἰδίας οἰκίας τῶν ἐν δυνάμει

γενομένων οὕτω μετρίας καὶ τῷ τῆς πολιτείας ὀνόματι ἀκολούθους ὥστε τὴν Θεμιστοκλέους

καὶ τὴν Κίμωνος καὶ τὴν Ἀριστείδου καὶ τῶν τότε λαμπρῶν οἰκίαν, εἴ τις ἄρ’ ὑμῶν οἶδεν

ὁποία ποτ’ ἐστίν, ὁρᾷ τῆς τοῦ γείτονος οὐδὲν σεμνοτέραν οὖσαν. [30] νῦν δ’, ὦ ἄνδρες

Ἀθηναῖοι, δημοσίᾳ μὲν ἡ πόλις ἡμῶν τὰς ὁδοὺς ἀγαπᾷ κατασκευάζουσα καὶ κρήνας καὶ

κονιάματα καὶ λήρους (καὶ οὐ τοῖς εἰσηγησαμένοις ταῦτ’ ἐπιτιμῶ, πολλοῦ γε καὶ δέω, ἀλλ’

ὑμῖν, εἰ ταῦθ’ ἱκανὰ ὑμῖν αὐτοῖς ὑπολαμβάνετ’ εἶναι), ἰδίᾳ δ’ οἱ τῶν κοινῶν ἐπί τῳ

γεγενημένοι οἱ μὲν τῶν δημοσίων οἰκοδομημάτων σεμνοτέρας τὰς ἰδίας οἰκίας

κατεσκευάκασιν, οὐ μόνον τῶν πολλῶν ὑπερηφανωτέρας, οἱ δὲ γῆν συνεωνημένοι

γεωργοῦσιν ὅσην οὐδ’ ὄναρ ἤλπισαν πώποτε. [31] τούτων δ’ αἴτιον ἁπάντων, ὅτι τότε μὲν

ὁ δῆμος δεσπότης ἦν καὶ κύριος ἁπάντων, καὶ ἀγαπητὸν ἦν παρ’ ἐκείνου τῶν ἄλλων

ἑκάστῳ καὶ τιμῆς καὶ ἀρχῆς καὶ ἀγαθοῦ τινὸς μεταλαμβάνειν, νῦν δὲ τοὐναντίον κύριοι μὲν

τῶν ἀγαθῶν οὗτοι, καὶ διὰ τούτων ἅπαντα πράττεται, ὁ δὲ δῆμος ἐν ὑπηρέτου καὶ

προσθήκης μέρει, καὶ ὑμεῖς ἀγαπᾶθ’ ἃν οὗτοι μεταδιδῶσι λαμβάνοντες.

                                         (Δημοσθένης «Περί Συντάξεως» 28-31 )

2.      ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

κατέλιπον : άφησαν, κληροδότησαν

ἐπιγιγνόμενοι : μεταγενεστεροι

λελεῖφθαι: (λείπομαι) αδυνατώ, υπολείπομαι

νεώσοικοι : ναύσταθμοι

κρήνας : πηγές

κονιάματα :μικροεπισκευές

λήρους : ανοησίες

πολλοῦ γε καὶ δέω : πολύ απέχω (απ‘ αυτό)

ὑπολαμβάνω : νομίζω, θεωρώ

συνεωνημένος : αυτός που έχει αγοράσει

3. Παρατηρήσεις

1.Να γραφεί η μετάφραση του κειμένου:

 ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ

- Ονοματικοί προσδιορισμοί: Στην περίπτωση αυτού του είδους των προσδιορισμών, ανάμεσα σε δύο κλιτές λέξεις, δύο δηλαδή ονόματα, η μία προσδίδει έναν προσδιορισμό στην άλλη. Όταν και οι δύο λέξεις είναι στην ίδια πτώση έχουμε ομοιόπτωτο προσδιορισμό. Αν είναι σε διαφορετική πτώση μιλάμε για ετερόπτωτο προσδιορισμό. Στους ομοιόπτωτους προσδιορισμούς, όταν και οι δύο οι λέξεις είναι ουσιαστικά η λέξη που προσδιορίζει την άλλη είναι ή παράθεση ή επεξήγηση (μεταφράζεται με το δηλαδή). Εξετάζουμε πάντα το δεύτερο ουσιαστικό και αν αυτό σε σχέση με το πρώτο δηλώνει κάτι το πιο αφηρημένο, είναι στο πρώτο παράθεση (μεταφράζεται με το ο οποίος, η οποία, το οποίο). Αν όμως δηλώνει κάτι το πιο συγκεκριμένο, είναι στο πρώτο επεξήγηση. Παράθεση και επεξήγηση είναι δύο έννοιες αντίθετες.

   Π.χ. – Κῦρος, ὁ βασιλεύς (παράθεση) ( συγκεκριμένο --> αφηρημένο).

         - Βασιλεὺς ὁ Κῦρος (επεξήγηση) (αφηρημένο --> συγκεκριμένο).

            Όταν όμως από τις δύο λέξεις η μία είναι ουσιαστικό και η άλλη, που προσδιορίζει, είναι επίθετο, αντωνυμία, μετοχή, αριθμητικό, η δεύτερη αυτή λέξη θα είναι στο ουσιαστικό επιθετικός ή κατηγορηματικός προσδιορισμός.

   Π.χ.- Καλός άνθρωπος.

         - Αυτός ο άνθρωπος.

         - Δύο άνθρωποι.

         - Δυναμικός άνθρωπος.

·       Ο επιθετικός προσδιορισμός προσδίδει στη λέξη που αναφέρεται μια ιδιότητα μόνιμη, παντοτινή. Ενώ ο κατηγορηματικός μια ιδιότητα παροδική, προσωρινή.

   Κανόνας 1ος : Οι λέξεις πᾶς, ἅπας, ὅλος, μόνος, ἄκρος, μέσος, ἔσχατος, αὐτός, ἕκαστος, χρησιμοποιούνται πάντα ως κατηγορηματικοί προσδιορισμοί. Επιθετικοί είναι μόνο σε μία περίπτωση, όταν έχουν μπροστά τους άρθρο. Π.χ.- Ὁ αὐτὸς ἄνθρωπος,     - Οἱ ἅπαντες ἄνθρωποι.

   Κανόνας 2ος : Όλες οι άλλες λέξεις χρησιμοποιούνται πάντα ως επιθετικοί προσδιορισμοί και είναι κατηγορηματικοί μόνο σε μια περίπτωση, όταν έχει μπροστά του άρθρο το ουσιαστικό που προσδιορίζεται και δεν έχουν αυτές που προσδιορίζουν.

Π.χ.     - Καλὸς ὁ ἄνθρωπος.

- Ταχεῖα ἡ κρίσις.

Ιδιόμορφες περιπτώσεις Επιθετικού προσδιορισμού

•  Με τα ουσιαστικά ἀνήρ, γυνή, ἄνθρωπος, άλλα ουσιαστικά που αναφέρονται στα συγκεκριμένα και σημαίνουν ιδιότητα, επάγγελμα, εθνικότητα, είναι σ΄ αυτά επιθετικοί προσδιορισμοί.

Π.χ.     - Γέρων ἀνήρ.

- Ἀνὴρ Πέρσης ή Πέρσης ἀνήρ.

- Νοικοκυρά γυναίκα.

• Με τους γεωγραφικούς όρους ποταμός, λίμνη, ὄρος κτλ. τα κύρια ονόματά τους, όταν προηγούνται με το άρθρο και είναι του ίδιου γένους και αριθμού, είναι σ’ αυτά επιθετικοί προσδιορισμοί. Διαφορετικά έχουμε ή παράθεση ή επεξήγηση.

Π.χ.     - Ὁ Νέστος ποταμός.

- Ἡ Βόλβη λίμνη.

- Τὸ Πήλιον ὄρος.

•  Όταν ανάμεσα σε άρθρο και ουσιαστικό υπάρχει επίρρημα ή γενική πτώση ή εμπρόθετος θα είναι πρώτα μαζί με το άρθρο επιθετικός προσδιορισμός στο ουσιαστικό και στη συνέχεια θα το εξετάζουμε χωριστά ως επίρρημα ή ως γενική ή ως εμπρόθετο προσδιορισμό.

Π.χ.     - Οἱ νῦν ἄνθρωποι.

- Ὁ τοῦ βασιλέως θρόνος.

- Τὰς κατὰ νόμον ἡδονάς. (εμπρόθετος προσδιορισμός του τρόπου ή της συμφωνίας).

Ιδιόμορφες περιπτώσεις Παράθεσης

Παράθεση δέχονται και οι προσωπικές αντωνυμίες.

    Π.χ. - Ἐγώ ὁ Θεμιστοκλής.

            - Ἡμεῖς οἱ στρατηγοί.

 Επιμεριστική παράθεση ή παραθετικό επιμερισμό ή σχήμα καθ’ όλον και μέρος έχουμε, όταν το σύνολο και τα μέρη είναι στην ίδια πτώση. Τότε τα μέρη είναι στο σύνολο επιμεριστικές παραθέσεις (παραθέσεις που επιμερίζουν το σύνολο).

    Π.χ. Οἱ στρατιῶται οἱ μὲν ἡμίσεις ἐπορεύοντο, οἱ δὲ ἡμίσεις ἀνεπαύοντο.

 

           ( τῶν στρατιωτῶν )            Επιμεριστικές παραθέσεις

Κανονικά το σύνολο θα έπρεπε να τίθεται σε γενική διαιρετική.

 Με τις αντωνυμίες ἡμέτερος, ὑμέτερος, σφέτερος, η γενική της αντωνυμίας αὐτὸς χαρακτηρίζεται γενική παραθετική (παράθεση σε γενική πτώση).

    Π.χ. Λέγω τὰς ἡμετέρας αὐτῶν συμφοράς

                          (τὰς ἡμῶν αὐτῶν)

•  Προεξαγγελτική παράθεση: Όταν η παράθεση αναφέρεται σε ολόκληρο νόημα και όχι σε μια λέξη, τότε κανονικά προτάσσεται τότε μιλάμε για προεξαγγελτική παράθεση. Ως τέτοιες παραθέσεις χρησιμοποιούνται διάφορες στερεότυπες φράσεις.

    Π.χ. Τὸ λεγόμενον, τὸ αἰσχρότατον, τὸ δεινότατον, τοὐναντίον, τὸ τοῦ ποιητοῦ, τὸ τοῦ Ὁμήρου.

    Π.χ. – Τὸ δεινότατον πάντων, τέθνηκεν Ἰοκάστη.

Ιδιόμορφες περιπτώσεις Επεξήγησης

• Συχνά επεξηγείται  το ουδέτερο των αντωνυμιών . Π.χ. Λέγω ὑμῖν τοῦτο, ὅτι ἦλθεν Κῦρος.

• Ως επεξηγήσεις πέρα από ουσιαστικά χρησιμοποιούνται και άλλα μέρη του λόγου π.χ. απαρέμφατα, δευτερεύουσες προτάσεις κτλ.

    Π.χ. Εἷς οἰωνός ἄριστος, ἀμύνεσθαι περὶ πάτρης.

• Συχνά η επεξήγηση, για να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση, χρησιμοποιείται ταυτόχρονα με το ρήμα λέγω, ως αντικείμενο του ρήματος αυτού.

    Π.χ. Ἀπέκτειναν τὸν ἄνθρωπον, Σωκράτην λέγω.

Ασκήσεις

Να εντοπίσετε τους ομοιόπτωτους ονοματικούς προσδιορισμούς στις παρακάτω προτάσεις και να τους χαρακτηρίσετε συντακτικά.

1. Εὐδαίμων ἀνήρ

2. Δεινὸς ἀκοντιστής

3. Θαυμαστὴ δύναμις

4. Ναυτικὸν καὶ πεζὸν στράτευμα

5. Ἡ  Κορινθία ναῦς

6. Οἱ Ἕλληνες πελτασταί

7. Οὐδ' ἀναμείναντες τὸν αὐτόματον θάνατον

8. Ὁμως δ' ἀνάγκη τοῖς ἀρχαίοις ἔθεσι χρῆσθαι

 9. Πολλῆς ἔτι θεραπείας δεομένους

10. Πάντες δὲ οἱ στρατιῶται […] τὰ ἐπιτήδεια ἐκ τῶν χωρίων ἐλάμβανον

 11. Πᾶσαν ἔβλαπτε τὴν πόλιν

12. Κατέσκηπτε γὰρ ἐς  ἄκρας χεῖρας καὶ πόδας

13. Παυσανίας ὁ βασιλεὺς φθονήσας Λυσάνδρῳ

14. Ἑως ἀφίκοντο ἐς Ἀχαρνάς, χωρίον μέγιστον τῆς Ἀττικῆς

15. Ὁρμισάμενοι δὲ ἐς Σύβοτα λιμένα τῆς ἠπείρου

16. Καὶ τὸ πάντων δεινότατον, ὑμεῖς μὲν τοῦτον οὐ προὔδοτε, […] οὗτος δ᾽ ὑμᾶς νυνὶ προδέδωκεντα

17. Πέμπουσι […] ἐπὶ τὸν ἕτερον στρατηγὸν τῶν ἐπὶ Θρᾴκης, Θουκυδίδην τὸν Ὀλόρου |

18. Τὸ δίκην διδόναι μεγίστου κακοῦ ἀπαλλαγὴ ἦν, πονηρίας

19. Ταῦτα λέγω, ὡς τὸ παράπαν οὐ νομίζεις θεούς

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ

Γ’ ΚΛΙΣΗ – ουσιαστικά φωνηεντόληκτα - αφωνόληκτα