Αδίδακτο Κείμενο,12η Ενότητα, Ξενοφώντος, Λακεδαιμονίων Πολιτεία,14.1 - 14.72

ΕΝΟΤΗΤΑ 12

1.ΚΕΙΜΕΝΟ

    Εἰ δέ τίς με ἔροιτο εἰ καὶ νῦν ἔτι μοι δοκοῦσιν οἱ Λυκούργου νόμοι ἀκίνητοι

διαμένειν, τοῦτο μὰ Δία οὐκ ἂν ἔτι θρασέως εἴποιμι. Οἶδα γὰρ πρότερον μὲν

Λακεδαιμονίους αἱρουμένους οἴκοι τὰ μέτρια ἔχοντας ἀλλήλοις συνεῖναι

μᾶλλον ἢ ἁρμόζοντας ἐν ταῖς πόλεσι καὶ κολακευομένους διαφθείρεσθαι. Καὶ

πρόσθεν μὲν οἶδα αὐτοὺς φοβουμένους χρυσίον ἔχοντας φαίνεσθαι· νῦν δ’ ἔστιν οὓς καὶ

καλλωπιζομένους ἐπὶ τῷ κεκτῆσθαι.

ΞΕΝ ΛακΠολ 14.1–14.72.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

ερωτωμαι + πλάγια ερωτημ. =ρωτώ

ἀκίνητος: αμετάβλητος, σταθερός

αἱρουμαι + τελικό απαρ. = προτιμώ

ἁρμόζω : τακτοποιώ, είμαι αρμοστής

καλλωπίζομαι = περηφανεύομαι, επιδεικνύομαι

3. Παρατηρήσεις

1.Να γραφεί η μετάφραση του κειμένου:

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ

ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΗ ΜΕΤΟΧΗ

Με κατηγορηματική μετοχή που αναφέρεται στο υποκείμενό τους συντάσσονται συνήθως οι κατηγορίες ρημάτων που παρατίθενται παρακάτω. Σχετικά με τα εν λόγω ρήματα είναι χρήσιμο να σημειωθούν τα εξής:

Μερικά από τα ρήματα αυτά, όπως π.χ. το τυγχάνω, λανθάνω, διατελῶ κ.ά. έχουν αποδυναμωθεί στη σύναψή τους με κατηγορηματική μετοχή σε τέτοιο βαθμό, ώστε να εκφράζουν μόνο το δευτερεύον νόημα της πρότασης, ενώ το κύριο να δηλώνεται με τη μετοχή. Στις περιπτώσεις αυτές η κατηγορηματική μετοχή αποδίδεται με ρήμα και το ρήμα με επίρρημα ή επιρρηματική φράση. Για τον λόγο αυτό μερικοί θεωρητικοί στις περιπτώσεις εκείνες, όπου η κατηγορηματική μετοχή που συντάσσεται με αυτά τα ρήματα ενέχει τη θέση κατηγορουμένου, κάνουν λόγο για τη μετοχή αυτή ως "κατ' επίφαση" ή "φαινομενικό κατηγορούμενο". Μερικές φορές μάλιστα ρήματα όπως το τυγχάνω (πρβ. αμέσως παρακάτω τα παραδείγματα από το ΠΛ Γοργ 469b και ΠΛ Φαιδ 72e) χάνουν εντελώς τη σημασία τους.

Εκτός από τα εἰμί, γίγνομαι, ὑπάρχω, που αναφέρθηκαν προηγουμένως, με κατηγορηματική μετοχή που αναφέρεται στο υποκείμενο συντάσσονται τα ρήματα που σημαίνουν ένα ειδικότερα προσδιορισμένο είναι ή έναν ορισμένο τρόπο ύπαρξης, όπως π.χ. το τυγχάνω (= "είμαι τυχαία, κατά τύχη") λανθάνω (= "είμαι στα κρυφά", "υπάρχω με τρόπο κρυφό, χωρίς να φαίνομαι, απαρατήρητα, χωρίς επίγνωση"), δῆλος και φανερός εἰμι, φαίνομαι, (= "είμαι, υπάρχω με τρόπο φανερό", "φαίνομαι", "αποδεικνύομαι"), διάγω, διατελῶ, διαγίγνομαι (= "είμαι ή υπάρχω αδιάλειπτα με έναν ορισμένο τρόπο", "βρίσκομαι διαρκώς σε κάτι"), οἴχομαι (= "έχω φύγει", "είμαι φευγάτος"), φθάνω (= "έρχομαι πρωτύτερα", "προλαβαίνω") κτό.:

• ΠΛ Φαιδ 72eἡ μάθησις οὐκ ἄλλο τι ἢ ἀνάμνησις τυγχάνει οὖσα || η μάθηση δεν είναι τίποτα άλλο παρά ανάμνηση.
• ΠΛ Γοργ 471b ἕν τι συνιστάντες λανθάνωσιν κακὸν μέγα ἐν τῇ αὑτῶν ψυχῇ || προκαλούν μέσα στην ψυχή τους χωρίς να το καταλάβουν ένα μεγάλο κακό [ή: προκαλούν ανεπίγνωστα ένα μεγάλο κακό].
• ΕΠΙΚ απ. 551 λάθε βιώσας να ζεις στην αφάνεια.

Τα ρήματα που δηλώνουν μια ψυχική (συγ)κίνηση ή κατάσταση (πάθος, συναίσθημα ή διάθεση), όπως χαίρω, ἥδομαι, αἰσχύνομαι, ἀγανακτῶ, ὀργίζομαι, μεταμέλομαι, χαλεπῶς, ῥᾳδίως φέρειν, κτό. (ρήματα ψυχικού πάθους). Και σε αυτή την κατηγορία ρημάτων, όπως άλλωστε και στην προηγούμενη αλλά και στις επόμενες, η κατηγορηματική μετοχή ενδέχεται να είναι ο φορέας του κύριου νοήματος της πρότασης και να αποδίδεται για τον λόγο αυτό με ρήμα, ενώ το ρήμα να έχει μια δευτερεύουσα νοηματική λειτουργία και να μεταφράζεται με επίρρημα ή επιρρηματική φράση:

• ΠΛ Πολ 328d χαίρω διαλεγόμενος τοῖς σφόδρα πρεσβύταις || χαίρομαι να συζητώ με τους πολύ ηλικιωμένους [ή: συζητώ με χαρά κ.λπ.]
• ΘΟΥΚ 2.65.2 ἐλυποῦντο οἱ δυνατοὶ καλὰ κτήματα ἀπολωλεκότες, τὸ δὲ μέγιστον, πόλεμον ἀντ' εἰρήνης ἔχοντες || δυσφορούσαν οι πλούσιοι επειδή είχαν χάσει ωραία ακίνητα, και το χειρότερο, επειδή είχανε πόλεμο αντί για ειρήνη.
• ΣΟΦ Φιλ 86 οὓς ἂν τῶν λόγων ἀλγῶ κλύων || τα λόγια που πονώ ακούγοντάς τα [ή: που τα ακούω με πόνο].

Τα ρήματα που σημαίνουν "ευεργετώ" ή "αδικοπραγώ", "πετυχαίνω", "παραλείπω", "υπερέχω", "υστερώ" ή "αστοχώ", όπως π.χ. εὖ ποιῶ, εὐτυχῶ, ἀδικῶ, νικῶ, κρατῶ, ἡττῶμαι, ἁμαρτάνω, λείπομαι, χαρίζομαι, κτό.:

• ΗΡΟΔ 5.24 εὖ ἐποίησας ἀπικόμενος || έκανες καλά που ήρθες [ή: καλώς ήρθες].
• ΠΛ Πολ 338a ἐμοὶ χαρίζου ἀποκρινόμενος || κάνε μου τη χάρη να απαντήσεις [ή: απάντησε για χάρη μου].
• ΠΛ Φαιδ 60c εὖ ἐποίησας ἀναμνήσας με || καλά έκανες και μου το θύμησες [ή: καλά και μου το θύμησες].

Τα ρήματα που σημαίνουν "αρχίζω" και "παύω", "αντέχω", "κουράζομαι", όπως τα ἄρχομαι (ὑπάρχω, κατάρχω), παύω, λήγω, ἀνέχομαι, καρτερῶ, ὑπομένω, κάμνω, ἀπεῖπον, ἀπείρηκα κτό. συντάσσονται επίσης με κατηγορηματική μετοχή:

• ΗΡΟΔ 7.8 οἵ γε ἐμὲ καὶ πατέρα τὸν ἐμὸν ὑπῆρξαν ἄδικα ποιεῦντες || αυτοί ξεκίνησαν πρώτοι να κάνουν κακό σε μένα και τον πατέρα μου [ή: αυτοί έκαναν πρώτα κακό κ.λπ.].
• ΠΛ Γοργ 523c παύσωτοῦτο γιγνόμενον || θα σταματήσω αυτό που γίνεται.
• ΠΛ Γοργ 470c μὴ κάμῃς φίλον ἄνδρα εὐργετῶν || μη κουραστείς να ευεργετείς έναν φίλο σου.

Μερικά από τα ρήματα των προηγουμένων κατηγοριών ενδέχεται να παρουσιάζουν διπλή σύνταξη, να συντάσσονται δηλαδή και με απαρέμφατο, έχοντας όμως στην περίπτωση αυτή μια διαφορετική σημασία. Η κατηγορηματική μετοχή δηλώνει συνήθως το πραγματικό, αυτό που δίδεται στην εποπτεία, το χειροπιαστό, ενώ το απαρέμφατο την αφηρημένη ρηματική σημασία ή και απλώς το εικαζόμενο, το νοητό, το δυνατό και ενδεχόμενο. Η νοηματική αυτή διαφορά θα μπορούσε να περιγραφεί και ως εξής: Η μετοχή έχει μια χροιά αντικειμενικότητας, ενώ το απαρέμφατο κινείται στη διάσταση του υποκειμενικού. Τέτοια ρήματα είναι π.χ. τα εξής:

Το φαίνομαι:

• με μετοχή σημαίνει "φανερώνομαι", "είμαι φανερός", "αποδεικνύομαι", "είναι φανερό ότι",

• με απαρέμφατο σημαίνει "δίνω την εντύπωση", "φαίνομαι πως, σαν να…", χωρίς όμως, ενδεχομένως, αυτό που φαίνεται να συμβαίνει και στην πραγματικότητα:

• ΠΛ Φαιδ 114d ἀθάνατόν γε ἡ ψυχὴ φαίνεται οὖσα || η ψυχή είναι φανερό [αποδεικνύεται] πως είναι κάτι αθάνατο.
• ΠΛ Μεν 71d Μένων, τί φῂς ἀρετὴν εἶναι; εἶπον καὶ μὴ φθονήσῃς, ἵνα εὐτυχέστατον ψεῦσμα ἐψευσμένος ὦ, ἂν φανῇς σὺ εἰδὼς καὶ Γοργίας || Μένωνα τι θεωρείς ότι είναι η αρετή; Πές το ανεπιφύλακτα για να πιαστώ εγώ να λέω το πιο ωραίο ψέμμα, εφόσον αποδειχθεί ότι εσύ και ο Γοργίας έχετε πραγματική γνώση.
• ΠΛ Ευθυφρ 12eκαὶ καλῶς γέ μοι, ὦ Εὐθύφρων, φαίνῃ λέγειν || και εμένα, Ευθύφρονα, μου φαίνεσαι να [ή: μου δίνεις την εντύπωση ότι] μιλάς σωστά.

Το αἰσχύνομαι και το αἰδοῦμαι:

• με μετοχή έχουν τη σημασία "ντρέπομαι που κάνω κάτι", "κάνω κάτι με ντροπή",

• με απαρέμφατο σημαίνουν "ντρέπομαι να κάνω κάτι", "δεν κάνω κάτι από ντροπή":

• ΞΕΝ ΚΠαιδ 5.1.21 καὶ τοῦτο μὲν [τὸ ἀποδιδόναι χάριν μήπω με δύνασθαι] οὐκ αἰσχύνομαι λέγων∙ τὸ δ' ἐὰν μένητε παρ' ἐμοί, ἀποδώσω, εὖ ἴστε, αἰσχυνοίμην ἂν εἰπεῖν || και αυτό [το ότι δεν μπορώ ακόμη να σας αποδώσω τη χάρη που αξίζετε] δεν ντρέπομαι να το ομολογώ∙θα ντρεπόμουν όμως να πω, να το ξέρετε καλά, ότι θα σας αποδώσω τη χάρη που σας αξίζει αν μείνετε μαζί μου.
• ΟΜ Οδ 8.86 αἴδετο γὰρ [Ὄδυσσεύς] Φαίηκας ὑπ' ὀφρύσι δάκρυα λείβων ντρεπόταν [ο Οδυσσέας] τους Φαίακες που βούρκωσαν τα μάτια του και έτρεχαν τα δάκρυα.
• ΟΜ Οδ 6.221-222 αἰδέομαι γὰρ γυμνοῦσθαι κούρῃσιν ἐϋπλοκάμοισι μετελθών || γιατί ντρέπομαι να ξεγυμνωθώ μπροστά σε καλλιπλόκαμες κοπέλλες.

Το ἀνέχομαι και το ὑπομένω:

• με μετοχή έχουν τη σημασία "αντέχω", "υπομένω",

• με απαρέμφατο σημαίνουν "τολμώ":

• ΗΡΟΔ 8.26 οὔτε ἠνέσχετο σιγῶν || δεν μπόρεσε να κρατήσει το στόμα του κλειστό.
• ΠΛ Γοργ 505c οὗτος ὁ ἀνὴρ οὐχ ὑπομένει ὠφελούμενος || αυτός ο άνθρωπος δεν αντέχει να ωφελείται.
• ΔΗΜ 18.204 τὴν χώραν ἐκλιπεῖν ὑπέμειναν || τόλμησαν να εγκαταλείψουν την πόλη.

Το ἄρχομαι:

• με μετοχή έχει τη σημασία "βρίσκομαι στη αρχή μιας ενέργειας σε αντίθεση προς το τέλος ή τη μέση της". Με μετοχή συντάσσεται το ἄρχομαι και όταν πρόκειται να δηλωθεί ο τρόπος με τον οποίον αρχίζει μια ενέργεια,

• με απαρέμφατο σημαίνει "αρχίζω", "ξεκινάω να κάνω κάτι":

• ΗΡΟΔ 4.119 ἢν μέντοι ἐπίῃ καὶ ἐπὶ τὴν ἡμετέρην ἄρξῃ τε ἀδικέων || αν όμως βαδίσει [ο Πέρσης] και εναντίον της χώρας μας και μας κάνει πρώτος κακό.
• ΠΛ Μενεξ 237a πόθεν ἂν ὀρθῶς ἀρξαίμεθα ἄνδρας ἀγαθοὺς ἐπαινοῦντες; || από πού είναι ορθό να αρχίσω να επαινώ τους γενναίους άνδρες;
• ΔΗΜ 19.333 τί οὖν λέγω καὶ πόθεν ἄρχομαι κατηγορεῖν; || τι να πω λοιπόν και από που να ξεκινήσω το κατηγορητήριο;

Με κατηγορηματική μετοχή που αναφέρεται πότε στο αντικείμενο και πότε στο υποκείμενό τους συντάσσονται συνήθως οι ακόλουθες κατηγορίες ρημάτων:

Τα αισθητικά ρήματα, εκείνα δηλαδή που δηλώνουν αισθητηριακή ή νοητική αντίληψη, γνώση εν γένει, καθώς και όσα δηλώνουν μάθηση, μνήμη, και λήθη, όπως το αἰσθάνομαι, ὁρῶ, ἀκούω, περιορῶ [= "παραβλέπω", "ανέχομαι", "επιτρέπω"], γιγνώσκω, ἐπίσταμαι, μανθάνω, οἶδα, πυνθάνομαι, εὑρίσκω, λαμβάνω, καταλαμβάνω, μέμνημαι, ἐπιλανθάνεσθαι, κτό.:

• Η κατηγορηματική μετοχή αναφέρεται στο υποκείμενο:

• ΕΥΡ Μηδ 26 πρὸς ἀνδρὸς ᾔσθετ' ἠδικημένη || κατάλαβε πως ο άνδρας της την αδικούσε.
• ΘΟΥΚ 1.32.5 ἡμεῖς ἀδύνατοι ὁρῶμεν ὄντες τῇ οἰκείᾳ μόνον δυνάμει περιγενέσθαι || εμείς βλέπουμε πως δεν είμαστε σε θέση να υπερισχύσουμε μόνο με τις δικές μας δυνάμεις.
• ΔΗΜ 19.332 Χάρης εὕρηται πιστῶς καὶ εὐνοϊκῶς πράττων ὑπὲρ ὑμῶν || ο Χάρης βρέθηκε να ενεργεί νόμιμα και προς το συμφέρον σας.

• Η κατηγορηματική μετοχή αναφέρεται στο αντικείμενο:

• ΞΕΝ ΚΑναβ 1.4.16 Κῦρος ᾔσθετο διαβεβηκότας [τὸν Εὐφράτην], ἥσθη || ο Κύρος μόλις έμαθε ότι είχαν διαβεί τον Ευφράτη χάρηκε.
• ΠΛ Πολ 389d ἂν ἄρ' ἄλλον τινὰ λαμβάνῃ ψευδόμενον || αν πιάσεις κάποιον άλλον να λέει ψέματα.
• ΠΛ Χαρμ 156a μέμνημαι δὲ ἔγωγε καὶ παῖς ὢν Κριτίᾳ τῷδε συνόντα σε || σε θυμάμαι από την εποχή που ήμουν παιδί ακόμη να συναντιέσαι με τον Κριτία.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Μερικές φορές φαίνεται να παραλείπεται στη σύνταξη αυτών των ρημάτων μια μετοχή του ρήματος εἰμί:

• ΘΟΥΚ 2.45.1 παισὶ δ' αὖ ὅσοι τῶνδε πάρεστε ἢ ἀδελφοῖς ὁρῶ μέγα τὸν ἀγῶνα [προσθ.: ἐσόμενον] || για τα παιδιά και τους νεώτερους αδελφούς αυτών εδώ βλέπω ότι ο αγώνας θα είναι μεγάλος.
• ΞΕΝ Απομν 2.3.14 μὴ αἰσχρὸςφανῇς [προσθ.:ὤν] || μήπως φανείς προσβλητικός.
• ΔΗΜ 4.41 ἂν ἐν Χερρονήσῳ πύθησθε Φίλιππον [προσθ.: ὄντα] || αν μάθατε ότι ο Φίλιππος βρισκόταν στην Χερσόνησο.

Μερικά ρήματα αυτής της κατηγορίας παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες στη σύνταξή τους, έτσι:

Το ἀκούω, το αἰσθάνομαι και το πυνθάνομαι συντάσσονται με τους ακόλουθους τρόπους, οι οποίοι συνεπάγονται και σημασιολογικές διαφοροποιήσεις:

• με γενική και κατηγορηματική μετοχή όταν πρόκειται να δηλωθεί άμεση αντίληψη, όταν υπάρχει δηλαδή αυτηκοΐα (ἀκούω), ή άμεση αισθητηριακή αντίληψη (αἰσθάνομαι),

• με αιτιατική και κατηγορηματική μετοχή όταν πρόκειται να δηλωθεί έμμεση αντίληψη ενός πραγματικού γεγονότος, δηλαδή άκουσμα ή πληροφορία από άλλους (ἀκούω, πυνθάνομαι, το οποίο έχει την ίδια σημασία και με γενική), ή νοητική αντίληψη, εννόηση και κατανόηση (αἰσθάνομαι),

• με αιτιατική και ειδικό απαρέμφατο όταν πρόκειται για την αντίληψη ενός αβέβαιου γεγονότος ή κάποιας φήμης (ἀκούω, πυνθάνομαι), ή για εικασία και υπόθεση (αἰσθάνομαι):

• ΠΛ Συμπ 194d ἐγὼ ἡδέως ἀκούω Σωκράτους διαλεγομένου || εγώ ακούω [με τα ίδια μου τα αυτιά] ευχάριστα τον Σωκράτη να συζητεί.
• ΞΕΝ Ελλ 4.2.19 τέως μὲν οἱ Λακεδαιμόνιοι οὐκ ᾐσθάνοντο προσιόντων τῶν πολεμίων || για μερικές στιγμές οι Λακεδαιμόνιοι δεν αντιλήφθηκαν ότι πλησίαζαν οι εχθροί.
• ΞΕΝ ΚΑναβ 1.4.5 ἤκουσε Κῦρον ἐν Κιλικίᾳ ὄντα || άκουσε [από άλλους το πραγματικό γεγονός] ότι ο Κύρος βρισκόταν στην Κιλικία.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Η κατηγορηματική μετοχή που συνοδεύει τη σύναψη σύνοιδα ἐμαυτῷ (κυρίως στον Ηρόδοτο και συγγιγνώσκω ἐμαυτῷ) = "έχω, αποκτώ αυτοσυνείδηση, αυτεπίγνωση ότι, συνειδητοποιώ σε σχέση προς τον εαυτό μου ότι" μπορεί να συμφωνεί είτε με το υποκείμενο του ρήματος είτε με την αυτοπαθητική αντωνυμία, μπορεί δηλαδή νά εκφέρεται είτε σε ονομαστική είτε σε δοτική:

• ΠΛ Απολ 21b ἐγὼ οὔτε μέγα οὔτε σμικρὸν σύνοιδα ἐμαυτῷ σοφὸς ὤν || εγώ δεν έχω την παραμικρή συνείδηση [σε σχέση προς τον εαυτό μου] ότι είμαι σοφός, ούτε πολύ ούτε λίγο.
• ΠΛ Απολ 21d ἐμαυτῷ συνῄδη οὐδὲν ἐπισταμένῳ || έγώ είχα συνείδηση [του εαυτού μου] ότι δεν ήξερα τίποτα.
• ΛΥΣ 9.11 συνέγνωσαν αὐτοὶ σφίσιν ὡς ἠδικηκότες || συνειδητοποίησαν [σε σχέση προς τον εαυτό τους] ότι είχαν διαπράξει αδίκημα.

Όταν ωστόσο τη γνώση που έχει το υποκείμενο δεν την μοιράζεται με τον εαυτό του αλλά με κάποιον άλλον, όταν δηλαδή το ρήμα συνειδέναι έχει αντικείμενο άλλο όνομα και όχι την αυτοπαθητική αντωνυμία, έτσι ώστε σύνοιδά τινι σημαίνει "γνωρίζω μαζί με κάποιον άλλον" και κατά προέκταση "γνωρίζω τόσο όσο και αυτός, γνωρίζω καλά", τότε η μετοχή εκφέρεται μαζί με το αντικείμενο σε δοτική:

• ΠΛ Απολ 34b [μιλά ο Σωκράτης] συνίσασι [οἱ ἀδιάφθαρτοι] Μελήτῳ μὲν ψευδόμένῳ, ἐμοὶ δὲ ἀληθεύοντι || γνωρίζουν [εκείνοι που δεν έχει βλάψει ο Σωκράτης] μαζί με τον Μέλητο [δηλ. γνωρίζουν τόσο καλά όσο και ο Μέλητος] ότι αυτός λέει ψέμματα, και γνωρίζουν μαζί με μένα [και τόσο καλά όσο εγώ] ότι εγώ λέω την αλήθεια.
• ΙΣΟΚΡ 7.50 σύνοιδα τοῖς πλείστοις αὐτῶν ἥκιστα χαίρουσιν ταύτῃ τῇ καταστάσει || γνωρίζω μαζί με τους περισσότερους από αυτούς [και επομένως γνωρίζω τόσο καλά όσο και αυτοί] ότι ελάχιστα τους ευχαριστεί τούτη η κατάσταση της πόλης.

Με κατηγορηματική μετοχή που αναφέρεται πότε στο υποκείμενο και πότε στο αντικείμενο συντάσσονται επίσης τα δηλωτικά ρήματα, καθώς και εκείνα που σημαίνουν αναγγελία και έλεγχο και από την ενέργεια των οποίων προκύπτει μια αισθητηριακή ή νοητική αντίληψη. Τέτοια ρήματα είναι το δείκνυμι, δηλῶ, δῆλον ποιῶ, φαίνω, ἀποφαίνω, φανερὸν ποιῶ, ἀγγέλλω, ἐλέγχω κτό.:

• Η κατηγορηματική μετοχή αναφέρεται στο υποκείμενο:

• ΣΟΦ Αντ 20 δηλοῖς γάρ τι καλχαίνουσ' ἔπος || δείχνεις πως κάποιος λόγος σκοτεινιάζει τον νου σου.
• ΔΗΜ 2.8 πάνθ' εἵνεχ' ἑαυτοῦ ποιῶν ἐξελήλεγκται [Φίλιππος] || επειδή είναι αποδεδειγμένο ότι τα κάνει όλα για το δικό του το συμφέρον.
• ΔΗΜ 21.160 εἰ δὲ δειλίας καὶ ἀνανδρίας εἵνεκα δειχθήσεται τοῦτο πεποιηκώς || αν αποδειχθεί ότι το έκανε αυτό από δειλία και ανανδρία.

• Η κατηγορηματική μετοχή αναφέρεται στο αντικείμενο:

• ΔΗΜ 29.5 ἐπιδείξω τοῦτον οὐ μόνον ὡμολογηκότα εἶναι τὸν Μιλύαν ἐλεύθερον, ἀλλὰ καὶ φανερὸν τοῦτ' ἔργῳ πεποιηκότα, καὶ πρὸς τούτοις ἐκ βασάνου περὶ αὐτῶν πεφευγότα τοῦτον τοὺς ἀκριβεστάτους ἐλέγχους, καὶ οὐκ ἐθελήσαντ' ἐκ τούτων ἐπιδεῖξαι τὴν ἀλήθειαν, ἀλλὰ πανουργοῦντα καὶ μάρτυρας ψευδεῖς παρεχόμενον καὶ διακλέπτοντα τοῖς αὐτοῦ λόγοις τὴν ἀλήθειαν τῶν πεπραγμένων || θα αποδείξω ότι αυτός [ο Άφοβος] όχι μόνο αναγνώρισε ότι ο Μιλύας είναι ένας ελεύθερος άνδρας, αλλά ότι και το επιβεβαίωσε αυτό και με πράξεις∙επιπλέον θα αποδείξω ότι αυτός απέφυγε τον βασανισμό ενός δούλου για τον ακριβή έλεγχο αυτής της υπόθεσης, και ότι δεν επιθυμούσε να λάμψει με αυτόν τον τρόπο η αλήθεια, αλλά ότι επινοούσε, αντ'αυτού, τεχνάσματα και επιστράτευε ψευδομάρτυρες και ότι παραποιούσε την αλήθεια των όσων συνέβησαν με τους ίδιους του τους λόγους.
• ΞΕΝ ΚΑναβ 2.3.19 αὐτῷ [=τῷ βασιλεῖ] Κῦρον ἐπιστρατεύοντα πρῶτος ἤγγειλα || εγώ ανάγγειλα πρώτος στο βασιλιά ότι ο Κύρος σχεδίαζε να εκστρατεύσει εναντίον του.
• ΞΕΝ Απομν 4.8.11 ἱκανὸς [Σωκράτης] δὲ καὶ ἄλλως δοκιμάσαι τε καὶ ἁμαρτάνοντα ἐλέγξαι || ο Σωκράτης ήταν ικανός να δοκιμάσει και με άλλον τρόπο και να αποκαλύψει αυτούς που έκαναν σφάλματα.

Σε αυτή την κατηγορία ανήκει και το ρήμα ποιῶ = "πλάθω", "παριστάνω" ή "παρουσιάζω ποιητικά", π.χ.:

• ΠΛ Συμπ 174c ἄκλητον ἐποίησεν [Ὅμηρος] ἐλθόντα τὸν Μενέλεων ἐπὶ τὴν θοίνην || ο Όμηρος παριστάνει τον Μενέλαο να έρχεται απρόσκλητος στο συμπόσιο.
• ΙΣΟΚΡ 9.9 τοῖς μὲν γὰρ ποιηταῖς πολλοὶ δέδονται κόσμοι· πλησιάζοντας τοὺς θεοὺς τοῖς ἀνθρώποις οἷόν τ' αὐτοῖς ποιῆσαι καὶ διαλεγομένους καὶ συναγωνιζομένους οἷς ἂν βουληθῶσι || γιατί οι ποιητές έχουν στη διάθεσή τους πολλούς τρόπους να στολίσουν το λόγο τους: μπορούν να παραστήσουν τους θεούς να πλησιάζουν τους ανθρώπους, να συζητούν και να ανταγωνίζονται σε ό,τι και αν θελήσουν.

Και για ορισμένα από τα ρήματα των προηγουμένων κατηγοριών ισχύει ό,τι αναφέρθηκε και πριν, ότι δηλαδή ενδέχεται να συντάσσονται και με απαρέμφατο, έχοντας όμως στην περίπτωση αυτή μια διαφορετική σημασία. Έτσι:

Το γιγνώσκω:

• με μετοχή σημαίνει "γνωρίζω ότι", "αναγνωρίζω", "κατανοώ",

• με απαρέμφατο σημαίνει "κρίνω", "αποφασίζω":

• ΣΟΦ Αι 807 ἔγνωκα γὰρ δὴ φωτὸς ἠπατημένη || γιατί τώρα βέβαια αναγνωρίζω ότι αυτός ο άνδρας με εξαπάτησε [ή: ότι εξαπατήθηκα από αυτόν τον άνδρα].
• ΘΟΥΚ 1.25.1 γνόντες οἱ Ἐπιδάμνιοι οὐδεμίαν σφίσιν ἀπὸ Κερκύρας τιμωρίαν οὖσαν όταν οι Επιδάμνιοι κατάλαβαν ότι δεν είχαν να προσμένουν καμιά βοήθεια από την πλευρά της Κέρκυρας.
• ΗΡΟΔ 1.74 Ἀλυάττεα γὰρ ἔγνωσαν δοῦναι τὴν θυγατέρα Ἀρύηνιν Ἀστυάγεϊ τῷ Κυαξάρεω παιδί || αποφάσισαν δηλαδή ο Αλυάτης να δώσει την θυγατέρα του Αρυήνη νύφη στον Αστυάγη, τον γιο του Κυαξάρη.

Το εἰδέναι, το ἐπίστασθαι και το μανθάνω:

• με μετοχή σημαίνουν "γνωρίζω, ξέρω, καταλαβαίνω, μαθαίνω ότι κάτι είναι, υπάρχει",

• με απαρέμφατο σημαίνουν "γνωρίζω, ξέρω, μαθαίνω να κάνω κάτι":

• ΣΟΦ Αντ 472 εἴκειν δ' οὐκ ἐπίσταται κακοῖς || δεν ξέρει να συμβιβάζεται με τα δεινά.
• ΞΕΝ ΚΑναβ 1.3.15 καὶ ἄρχεσθαι ἐπίσταμαι || ξέρω και να υπακούω.
• ΠΛ Γοργ 456d ἔμαθεν πυκτεύειν τε καὶ παγκρατιάζειν καὶ ἐν ὅπλοις μάχεσθαι || έμαθε να αγωνίζεται στην πυγμαχία και στο παγκράτιο και να πολεμά με τα όπλα.

Το μέμνημαι και το ἐπιλανθάνομαι:

• με μετοχή σημαίνουν "θυμάμαι, λησμονώ ότι κάτι είναι, υπάρχει",

• με απαρέμφατο σημαίνουν "θυμάμαι, λησμονώ να κάνω κάτι":

• ΞΕΝ ΚΠαιδ 1.6.3 μέμνημαι ἀκούσας ποτέ σου || θυμάμαι ότι άκουσα κάποτε από σένα.
• ΞΕΝ ΚΑναβ 3.2.39 καὶ ὅστις τε ὑμῶν τοὺς οἰκείους ἐπιθυμεῖ ἰδεῖν, μεμνήσθω ἀνὴρ ἀγαθὸςεἶναι∙οὐ γὰρ ἄλλως τούτου τυχεῖν || και όποιος από σας θέλει να δει τους δικούς του, να θυμάται να είναι γενναίος άνδρας, γιατί αλλιώς δεν πρόκειται να το πετύχει αυτό.
• ΕΥΡ Βακ 188-189ἐπιλελήσμεθ' ἡδέως γέροντες ὄντες || μετά χαράς λησμονούμε ότι είμαστε γέροι.

Το δεικνύναι, ἀποφαίνειν και το δηλοῦν:

• με μετοχή σημαίνουν "αποδεικνύω, φανερώνω ένα γεγονός", "καταδεικνύω",

• με απαρέμφατο σημαίνουν "εκφράζω μια άποψη", "παρουσιάζω ως", "ισχυρίζομαι", "υποδεικνύω", "αναγορεύω":

• ΞΕΝ ΚΑναβ 2.3.14 πορευόμενοι ἀφίκοντο εἰς κώμας ὅθεν ἀπέδειξαν οἱ ἡγεμόνες λαμβάνειν τὰ ἐπιτήδεια || συνεχίζοντας την πορεία τους έφτασαν στους οικισμούς από τους οποίους τους υπέδειξαν οι οδηγοί να προμηθεύονται τα τρόφιμα.
• ΗΡΟΔ 5.25 Ὀτάνεα ἀποδέξας στρατηγὸν εἶναι τῶν παραθαλασσίων ἀνδρῶν || αναγόρευσε αρχηγό των στρατευμάτων των παραθαλάσσιων περιοχών τον Οτάνη.
• ΠΛ Θεαιτ 168b τί ποτε λέγομεν, κινεῖσθαι ἀποφαινόμενοι τὰ πάντα || τι ακριβώς εννοούμε όταν εκφράζουμε την άποψη ότι όλα κινούνται.

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ

Δεύτεροι χρόνοι ρημάτων

Σοφοκλέους Αντιγόνη, Ερωτήσεις ΚΕΕ, στ. 508 - 634

13. Στίχοι 508 - 525

13.1. Ερµηνευτικές ερωτήσεις ανοικτού τύπου

(ανάπτυξης και σύντοµης απάντησης)

1. Ποια είναι τα βασικά σηµεία της αντιπαράθεσης Κρέοντα και Αντιγόνης στους στίχους 508-52540;

2. Να αναπτύξετε τους συλλογισµούς του Κρέοντα σύµφωνα µε τους οποίους δεν είναι σωστό να έχει τις ίδιες νεκρικές τιµές ο Πολυνείκης µε τον Ετεοκλή και όποιος τον τιµά είναι εχθρός της πόλης. Πώς συσχετίζει το ζήτηµα της ταφής µε την τιµωρία των εχθρών της Θήβας41;

3. Με ποια επιχειρήµατα υπερασπίζεται η Αντιγόνη την ταφή του αδελφού της και τη στάση της απέναντι στην εξουσία42;

4. Να αναπτύξετε σύντοµα ποια στάση ζωής προβάλλει και καταξιώνει η Αντιγόνη µε τα λόγια της (523) αλλά και τα έργα της.

5. Ποια αντίληψη έχει για τους φίλους και τους εχθρούς ο Κρέων και ποια η Αντιγόνη; Να επισηµάνετε τις µεταξύ τους διαφορές και να τις αιτιολογήσετε (522-523).

6. Να συγκρίνετε τον ηθικό κώδικα του Κρέοντα µε αυτόν που προβάλλει ο Αγαµέµνονας στον Αἴαντα του Σοφοκλή43.

40 α) Ανυπακοή στη νόµιµη εξουσία της πόλης και προσβολή νόµου που ορίζεται από τον

άρχοντα της πόλης εκ µέρους της Αντιγόνης. β) Περιφρόνηση των οικογενειακών

δεσµών, των ταφικών εθίµων και των άγραφων νόµων του κάτω κόσµου εκ µέρους του

Κρέοντα.

41 Βλ. και σηµείωση 10.

42 α) Ο σεβασµός προς τους συγγενείς δεν προσβάλλει ούτε αδικεί κανέναν. Αντίθετα,

αποτελεί ιερό και απαραβίαστο καθήκον σύµφωνα µε τους άγραφους νόµους. β) Οι

νεκρικές τιµές προς τον Πολυνείκη δεν αποτελούν ασέβεια για τον Ετεοκλή. Είναι

δικαίωµα απαραβίαστο που του έχει παραχωρηθεί από τους θεούς του κάτω κόσµου και

ο Ετεοκλής δεν έχει κανένα λόγο να αµφισβητήσει τους νόµους των θεών. γ) Ο νεκρός

δεν είναι κάποιος δούλος αλλά ο αδελφός της. Ένας λόγος παραπάνω να προσφέρει τις

νεκρικές τιµές προς τον Πολυνείκη. Είναι ιερή υποχρέωση απέναντι στα συγγενικά

πρόσωπα, να τα τιµά κανείς και να τους προσφέρει µετά θάνατο παρηγοριά και

ανακούφιση µέσω της ανάµνησης (µνηµόσυνο). δ) Ο Άδης έχει τους ίδιους νόµους για

όλους τους νεκρούς. ε) Δεν γεννήθηκε για να µισεί, αλλά για να αγαπά. Είναι η στάση

της Αντιγόνης απέναντι στον κόσµο και ο προορισµός της, όπως η ίδια τον

αντιλαµβάνεται και τον πιστεύει. Τη στάση αυτή αντιπαραθέτει στο κήρυγµα µίσους

του Κρέοντα. Βλ. και διδακτικό βιβλίο, σ. 163.

43 Βλ. Παράλληλα κείµενα, ΙΙΙ, 1. Βλ. επίσης σηµείωση 10.

7. Να αξιολογήσετε τα επιχειρήµατα µε τα οποία στηρίζουν τις θέσεις τους ο Κρέων και η Αντιγόνη στους στίχους 511-525. Ποιος από τους δυο νοµίζετε ότι πείθει περισσότερο για το δίκιο του;

8. Να επισηµάνετε λέξεις, φράσεις, προτάσεις από το κείµενο που αποδίδουν το ήθος του Κρέοντα και της Αντιγόνης, όπως παρουσιάζεται στην αντιπαράθεσή τους, και να το περιγράψετε.

9. Ποια αντίληψη για την κοινωνική θέση της γυναίκας εκφράζει ο Κρέων στο στίχο 525 και ποια απήχηση πιστεύετε ότι έχουν τα λόγια του στους θεατές της εποχής του ποιητή;

10. Από την επιχειρηµατολογία της Αντιγόνης απουσιάζει οποιαδήποτε επίκληση του αρραβώνα της µε το γιο του Κρέοντα. Πώς δικαιολογείται, κατά τη γνώµη σας, η αποσιώπηση αυτή;

11. Να εξετάσετε αν οι άγραφοι νόµοι που αφορούν τα ταφικά έθιµα και τις υποχρεώσεις των συγγενών απέναντι στους νεκρούς τους έχουν, όπως και στην αρχαία Ελλάδα, την ίδια ισχύ και στην εποχή µας.

12. Ποια συναισθήµατα προκαλούν στους θεατές ο Κρέων και η Αντιγόνη µε τη στάση τους και τη συµπεριφορά τους; Ποιος πιστεύετε ότι κερδίζει περισσότερο τη συµπάθειά τους; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

13. Όσοι µαθητές επιθυµείτε, αφού συγκεντρώσετε στοιχεία από το κείµενο, να παρουσιάσετε στην τάξη σκηνοθετικές οδηγίες, που θα δίνατε σε όποιον θα επιθυµούσε να υποδυθεί το ρόλο του Κρέοντα ή της Αντιγόνης. Τέτοια στοιχεία είναι:

α) Λέξεις ή φράσεις που σηµατοδοτούν κινήσεις, χειρονοµίες.

β) Σηµεία του κειµένου µε συναισθηµατικές κορυφώσεις.

γ) Σηµεία στίξης, µέτρο (µε τη βοήθεια του καθηγητή σας).

14. Συνοψίζοντας την µέχρι τώρα εξέλιξη της αντιπαράθεσης Κρέοντα και Αντιγόνης να αναφέρετε µε συντοµία,

α) ποιες είναι οι αιτίες της µεταξύ τους σύγκρουσης και

β) αν θα υπήρχε κάποιο περιθώριο συνδιαλλαγής των δυο αντιπάλων.

13.2. Ερµηνευτική ερώτηση κλειστού τύπου

1. Να συνδέσετε κάθε φράση της στήλης Α µε το λογοτεχνικό σχήµα της στήλης Β που της αντιστοιχεί. (Δυο στοιχεία της Β στήλης περισσεύουν).

                      Α                           Β

1. εἰ φιλητέον φίλει                  α. σχήµα εκ παραλλήλου

2. ὁ χρηστὸς τῷ κακῷ             β. παρήχηση

3. ὑπίλλουσι στόµα                  γ. οξύµωρο

4. ὁ κατθανὼν νέκυς               δ. αντίθεση

5. ὁ Ἅιδης ποθεῖ                     ε. πλεονασµός

                                             στ. µεταφορά

                                             ζ. προσωποποίηση

13.3. Γραµµατικές ασκήσεις

1. οὐ γὰρ δοῦλος, ἀλλ. ἀδελφὸς ὤλετο (517)

ἀλλ. οὐχ ὁ χρηστὸς τῷ κακῷ λαχεῖν ἴσος (520):

Να µεταφέρετε τους κλιτούς τύπους των παραπάνω προτάσεων στον αντίθετο αριθµό.

2. οὐδὲν γὰρ αἰσχρὸν τοὺς ὁµοσπλάχνους σέβειν (511)

οὔτοι ποθ. οὑχθρός (ὁ ἐχθρός), οὐδ. ὅταν θάνῃ, φίλος (522):

Να τοποθετήσετε τα υπογραµµισµένα επίθετα στην ανάλογη θέση στον παρακάτω πίνακα και να συµπληρώσετε τα παραθετικά τους στα τρία γένη.

      Θετικός                                      Συγκριτικός                                   Υπερθετικός

Αρσ. Θηλ. Ουδ.                           Αρσ. Θηλ. Ουδ.                                 Αρσ. Θηλ. Ουδ.

3. Να γράψετε τις πλάγιες πτώσεις ενικού και πληθυντικού του επιθέτου εὐαγῆ (521) στο γένος που βρίσκεται.

4. ἐµοῦ δὲ ζῶντος οὐκ ἄρξει γυνή (525):

α) Να µεταφέρετε την παραπάνω πρόταση στον πληθυντικό αριθµό.

β) οὐκ ἄρξει γυνή: Να γράψετε τη φράση µεταφέροντας το ρήµα σε όλους τους χρόνους.

5. Να κάνετε γραµµατική αναγνώριση των λέξεων της στήλης Α, συνδέοντάς τες µε τα στοιχεία της στήλης Β που τους αντιστοιχούν. (Δύο στοιχεία της στήλης Β περισσεύουν).

                  Α                                         Β

             1. ἐµοῦ                           α. δεικτική αντωνυµία

             2. ὤλετο                         β. χρονικός σύνδεσµος

             3. τάδε                           γ. προσωπική αντωνυµία

             4. ὅταν                          δ. ουσιαστικό γ΄ κλίσης

             5. φίλος                         ε. αιτιολογικός σύνδεσµος

             6. ζῶντος                     στ. συµπερασµατικός σύνδεσµος

             7. χάριν                          ζ. µετοχή ενεστώτα

             8. γάρ                            η. αναφορική αντωνυµία

                                                   θ. οριστική β΄ αορίστου

                                                   ι. επίθετο β΄ κλίσης

13.4. Συντακτικές ασκήσεις

1. Στους στίχους 508-525 να αναγνωρίσετε τα κατηγορούµενα επισηµαίνοντας και τις λέξεις στις οποίες αποδίδονται.

2. οὐδὲν γὰρ αἰσχρὸν τοὺς ὁµοσπλάχνους σέβειν (511)

οὔτοι συνέχθειν, ἀλλὰ συµφιλεῖν ἔφυν (523):

Να γίνει λεπτοµερής συντακτική ανάλυση.

3. Να συµπληρώσετε τα κενά, ώστε να χαρακτηρίζεται πλήρως η συντακτική θέση που έχουν στο κείµενο οι λέξεις που δίνονται:

Καδµείων (508): είναι γενική ....................... από το µούνη

σύ (510): είναι ....................... στο .......................

ἐκ (µητρός) (513): είναι εµπρόθ. προσδιορ. που δηλώνει .............

ὁ κατθανών (515): είναι .................... µετοχή, ................ στο ..............

τῷ κακῷ (520): είναι δοτική ..................... από το .......................

λαχεῖν (520): είναι απαρέµφατο .......................

ζῶντος (525): είναι γενική ................. και .................... µετοχή

13.5. Λεξιλογικές - Σηµασιολογικές ασκήσεις

1. Να µεταφέρετε στη νέα ελληνική τις παρακάτω φράσεις µε τη σηµασία που έχουν στο κείµενο:

• σὺ δ. ὑπίλλουσι στόµα (509) ...................................................................................

• ὁ κατθανὼν νέκυς (515)............................................................................................

• τῶνδε χωρὶς εἰ φρονεῖς; (510) ................................................................................

• ἀλλὰ συµφιλεῖν ἔφυν (523)......................................................................................

• ἀλλ. ἀδελφὸς ὤλετο (517).........................................................................................

• οὔτοι ποθ. οὑχθρός (ἐστιν) φίλος (522) ............................................................

2. Να γράψετε ένα συνώνυµο στη νέα ελληνική για καθεµιά από τις παρακάτω λέξεις: δυσσεβής, οἶδα, τιµῶ, χρηστός, ἄρχω.

3. Α. Να γράψετε επίθετα µε πρώτο συνθετικό το δυσ- και δεύτερο συνθετικό ουσιαστικό ή επίθετο παράγωγο από τα ρήµατα: σέβω,

τρέπω, βαίνω, νοῶ, λέγω, πρόσειµι (εἶµι), εὑρίσκω, µένος, κινῶ,

χρῶµαι.

Β. Να χρησιµοποιήσετε τα επίθετα που γράψατε σε λεκτικά σύνολα, π.χ. ο δυσσεβής άνθρωπος.

4. Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α µε τις οµόρριζές της λέξεις της στήλης Β, γράφοντας µπροστά σε κάθε αριθµό της στήλης Α το ή τα γράµµατα από τη στήλη Β.

                   Α                         Β

        1. ἀπόλλυµαι              α. λαχείο

        2. λαγχάνω                β. συµφιλίωση

        3. φιλῶ                      γ. σεβάσµιος

        4. σέβειν                   δ. τηλεόραση

        5. ὁρῶ                      ε. απώλεια

                                        στ. όραµα

                                         ζ. Λάχεσις (µια από τις Μοίρες)

                                         η. φίλερις

                                         θ. όλεθρος

                                          ι. πανωλεθρία

                                         ια. φιλαπεχθήµων

                                         ιβ. αόρατος

14. Στίχοι 526 - 560

14.1. Ερµηνευτικές ερωτήσεις ανοικτού τύπου

(ανάπτυξης και σύντοµης απάντησης)

1. Ποιες είναι οι πληροφορίες που µας δίνει ο χορός για την εµφάνιση της Ισµήνης στη σκηνή και ποιο σκοπό εξυπηρετούν;

2. Ποια σχήµατα λόγου χρησιµοποιεί ο Κρέων στους στίχους 531-535, όταν απευθύνεται προς την Ισµήνη; Πιστεύετε ότι οι µοµφές που προσάπτει στην Ισµήνη µε τα σχήµατα αυτά αποδίδουν εύστοχα το χαρακτήρα της ή όχι και γιατί;

3. Τι απαντά η Ισµήνη στην κατηγορία ότι και αυτή πήρε µέρος στην ταφή του νεκρού αδελφού της; Να ερευνήσετε τα κίνητρα που καθορίζουν τη στάση της στην κρίσιµη αυτή στιγµή, όπως η ίδια τα παρουσιάζει.

4. Ποια είναι η αντίδραση της Αντιγόνης στην οµολογία της Ισµήνης ότι συµµετείχε στην ταφή του Πολυνείκη; Να την αιτιολογήσετε.

5. Η Αντιγόνη διαψεύδει κάθε συµµετοχή της Ισµήνης στο έργο της ταφής. Γιατί όµως επικαλείται γι. αυτό και τη µαρτυρία του Άδη και των θεών του κάτω κόσµου;

6. Με ποιο τρόπο προσπαθεί η Ισµήνη να ξεπληρώσει το χρέος της απέναντι στο νεκρό αδελφό της και γιατί η Αντιγόνη αρνείται αυτή της την προσφορά;

7. Κρέοντ. ἐρώτα· τοῦδε γὰρ σὺ κηδεµών: Ποιο νόηµα έχουν τα λόγια που η Αντιγόνη απευθύνει στην αδελφή της;

8. Ποια συναισθήµατα σας προκαλεί ο τρόπος έκφρασης της Αντιγόνης στους στίχους 543 και 549; Είναι κάτι που θα περιµένατε από την ηρωίδα ή όχι και γιατί;

9. Να συγκρίνετε το ήθος της Ισµήνης, όπως παρουσιάζεται σ. αυτή τη σκηνή, µε αυτό που µας παρουσίασε στην αρχή του δράµατος στη συζήτηση µε την αδελφή της. Να επισηµάνετε τις διαφορές και να τεκµηριώσετε την απάντησή σας µε στοιχεία από το κείµενο.

10. Να επισηµάνετε στο κείµενο ζεύγη λέξεων ή φράσεων που εκφράζουν τις αντιθέσεις στις βασικές επιλογές της Αντιγόνης και της Ισµήνης καθώς και στις συνέπειες που είχαν γι. αυτές στη συνέχεια. Να εκτιµήσετε πόσο βοηθά στην αισθητική αξία του δράµατος η τεχνική που χρησιµοποιεί εδώ ο Σοφοκλής44.

11. καλῶς σὺ µὲν τοῖς, τοῖς δ. ἐγὼ .δόκουν φρονεῖν (557): Ανακεφαλαιώνοντας µ. αυτό το στίχο η Αντιγόνη αναφέρεται στις αρχικές επιλογές, τη δική της και της αδελφής της. Να αναπτύξετε τι ακριβώς εννοεί και να διαπιστώσετε αν τώρα έχει την ίδια γνώµη για την Ισµήνη, όπως και στην πρώτη τους συνάντηση.

12. Να επισηµάνετε στον πρόλογο του δράµατος (στ. 1-99) τους στίχους που προοικονοµούν τη δεύτερη συνάντηση και σύγκρουση της Αντιγόνης µε την αδελφή της, την οποία παρακολουθούµε σ. αυτή τη σκηνή. Να δείξετε ότι αυτοί οι ίδιοι στίχοι εξηγούν τη στάση της ηρωίδας απέναντι στην Ισµήνη45.

13. ΄Εχει υποστηριχθεί ότι η σκληρή στάση της Αντιγόνης σ. αυτή τη σκηνή οφείλεται στην προσπάθειά της να σώσει τη ζωή της αδελφής της. Να δείξετε µε τη βοήθεια χωρίων του κειµένου αν µια τέτοια υπόθεση ευσταθεί.

14. Η Αντιγόνη και η Ισµήνη επέλεξαν από την αρχή να τηρήσουν διαφορετική στάση απέναντι στις διαταγές του Κρέοντα. Τώρα µετά τη σύλληψη της Αντιγόνης ποια νοµίζετε ότι θεωρεί τον εαυτό της δικαιωµένο από την εξέλιξη που πήραν τα πράγµατα; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

15. Η Αντιγόνη παρουσιάστηκε από την αρχή του δράµατος αποφασισµένη να θάψει τον αδελφό της παρά την απαγόρευση του Κρέοντα. Νοµίζετε ότι είχε συνειδητοποιήσει από τότε τις συνέπειες της απόφα-

44 ἀνιᾷς - ὠφελουµένη, ἀλγοῦσα - γελῶ, ζῆν - κατθανεῖν, ἀρρήτοις - λόγοις, σὺ µὲν τοῖς

(ζῶσιν) - τοῖς (ἐν Ἅιδου) δ. ἐγώ, σὺ µὲν ζῇς - ἡ δ. ἐµὴ ψυχὴ τέθνηκεν. Με την τεχνική

των αντιθέσεων ο ποιητής προσθέτει στα δρώµενα ένταση και αγωνία, κερδίζει το

ενδιαφέρον των θεατών και το κρατά σταθερά στραµµένο στη σκηνή σε όλη τη διάρκεια

του δράµατος. Το έργο κερδίζει έτσι σε πληρότητα, δηµιουργεί δυνατές συγκινήσεις στο

ακροατήριο και το κάνει να συµπάσχει έντονα µε τους πρωταγωνιστές.

45 Πρόκειται κυρίως για τους στίχους 69-70 και 83.

σής της ή ήλπιζε ότι ο Κρέων θα έκανε ίσως µια εξαίρεση γι. αυτή λόγω συγγενείας; Να τεκµηριώσετε την απάντησή σας κάνοντας αναφορά σε σηµεία του κειµένου.

16. Η σύγκρουση Αντιγόνης - Ισµήνης θυµίζει πολύ την αντιπαράθεση Ηλέκτρας - Χρυσόθεµης στην Ἠλέκτρα του Σοφοκλή. Να συγκρίνετε τις δύο σκηνές όπου η Αντιγόνη συγκρούεται µε την αδελφή της (στ. 1-99 και 536-560) µε τις αντίστοιχες σκηνές της Ἠλέκτρας (στ. 328-404 και 947-1057)46 και να διατυπώσετε τα συµπεράσµατά σας σ. ένα σύντοµο δοκίµιο. (Να προσέξετε τους χαρακτήρες, τη δραµατική συγκυρία - πρόβληµα που αντιµετωπίζουν οι ήρωες, το ύφος κ.λπ.).

17. Να σκιαγραφήσετε το χαρακτήρα της Αντιγόνης, αφού εκτιµήσετε συνολικά τη µέχρι τώρα παρουσία της στο δράµα.

18. Να σκιαγραφήσετε το χαρακτήρα της Ισµήνης, αφού εκτιµήσετε συνολικά τη µέχρι τώρα παρουσία της στο δράµα.

14.2. Ερµηνευτικές ερωτήσεις κλειστού τύπου ή συνδυασµός ανοικτού

και κλειστού τύπου

1. Α. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόµενο των παρακάτω προτάσεων σηµειώνοντας Χ στο αντίστοιχο τετράγωνο. ...σὺ µὲν γὰρ εἵλου ζῆν ἐγὼ δὲ κατθανεῖν (555). Με τη συγκεκριµένη φράση η Αντιγόνη:

                                                                                                                                            Σωστό     Λάθος

α. Βαδίζει µε αποφασιστικότητα προς το θάνατο.

β. Προτρέπει την Ισµήνη να τη βοηθήσει.

γ. Υπογραµµίζει την αντίθεση ανάµεσα στις δικές της επιλογές και τις επιλογές της Ισµήνης.

δ. Δεν δέχεται τη µεταµέλεια της Ισµήνης.

ε. Δηλώνει ότι είναι ευχαριστηµένη µε την απόφαση της αδελφής της.

Β. Να αιτιολογήσετε µια σωστή πρόταση.

46 Βλ. Παράλληλα κείµενα, αρ. Ι.

2. Να συνδέσετε κάθε φράση της στήλης Α µε το σχήµα λόγου της στήλης Β που της αντιστοιχεί. (Δυο στοιχεία της Β στήλης περισσεύουν).

                 Α                          Β

1. σῶσον σεαυτήν             α. πλεονασµός

2. γέλωτ. ἐν σοὶ γελῶ        β. αντίθεση

3. ζῆν ... κατθανεῖν           γ. χιαστό

4. ὡς ἔχινδ. ὑφειµένη       δ. παροµοίωση

                                       ε. παρήχηση

                                      στ. υπερβατό

14.3. Γραµµατικές ασκήσεις

1. εἰπὲ δή µοι, καὶ σὺ τοῦδε τοῦ τάφου φήσεις µετασχεῖν; (534-535):

α) Να µεταφέρετε στον πληθυντικό αριθµό όλους τους κλιτούς τύπους των παραπάνω προτάσεων.

β) Να γράψετε το χωρίο µεταφέροντας τους ρηµατικούς τύπους στον ενεστώτα.

γ) Να τοποθετήσετε τις προσωπικές αντωνυµίες των παραπάνω στίχων στον πίνακα και να συµπληρώσετε τα κενά.

Ενικός αριθµός                                                  Πληθυντικός αριθµός

α΄ πρόσωπο β΄ πρόσωπο                                       α΄ πρόσωπο β΄ πρόσωπο

Ονοµ.

Γεν.

Δοτ.

Αιτ.

2. σὺ µὲν γὰρ εἵλου ζῆν, ἐγὼ δὲ κατθανεῖν (555)

ἀλλ. οὐκ ἐπ. ἀρρήτοις γε τοῖς ἐµοῖς λόγοις (556)

σὺ µὲν ζῇς (559):

Να γράψετε τους παραπάνω στίχους µεταφέροντας τους κλιτούς τύπους στον αντίθετο αριθµό.

3. τοῖς ἐµοῖς λόγοις, ἡ ἐµὴ ψυχή: Να γράψετε τα ονοµατικά σύνολα στην ονοµαστική πτώση σε όλα τα πρόσωπα για έναν και για πολλούς κτήτορες.

                                    Για έναν κτήτορα                        Για πολλούς κτήτορες

α΄ πρόσωπο

β΄ πρόσωπο

γ΄ πρόσωπο

4. ξύµπλουν ἐµαυτὴν τοῦ πάθους ποιουµένη (541)

λόγοις δ. ἐγὼ φιλοῦσαν οὐ στέργω φίλην (543)

καὶ τίς βίος µοι σοῦ λελειµµένη φίλος; (548)

τί ταῦτ. ἀνιᾷς µ. οὐδὲν ὠφελουµένη (550):

Να τοποθετήσετε τις µετοχές στην ανάλογη θέση του παρακάτω πίνακα και να συµπληρώσετε τα κενά µε τα υπόλοιπα γένη στον ίδιο αριθµό και πτώση.

Αρσενικό              Θηλυκό               Ουδέτερο

5. ἥδε, τοῦτο, ἐµαυτήν, τίς, σεαυτήν, ἐµή: Να τοποθετήσετε τους τύπους των αντωνυµιών στην κατάλληλη στήλη και να συµπληρώσετε τα υπόλοιπα γένη στον ίδιο αριθµό και πτώση.

Αρσενικό               Θηλυκό               Ουδέτερο

6. Να κάνετε γραµµατική αναγνώριση των λέξεων της στήλης Α, συνδέοντάς τες µε τα στοιχεία της στήλης Β που τους αντιστοιχούν. (Δύο στοιχεία της στήλης Β περισσεύουν).

        Α                             Β

1. εἰδέναι                  α. συµπλεκτικός σύνδεσµος

2. οὔτε                     β. αναφορική αντωνυµία

3. ἐµαυτήν                γ. απαρέµφ. παρακειµ. µε σηµασία ενεστώτα

4. ὧν                        δ. αυτοπαθής αντωνυµία

5. φιλοῦσαν              ε. ουσιαστικό β΄ κλίσης

6. σοί                      στ. προστακτική αορίστου

7. σῶσον                  ζ. επίρρηµα συγκριτικού βαθµού

8. καλῶς                  η. µετοχή ενεστώτα

9. ψυχή                    θ. προσωπική αντωνυµία

                                ι. επίρρηµα θετικού βαθµού

                               ια. ουσιαστικό α΄ κλίσης

14.4. Συντακτικές ασκήσεις

1. Στους στίχους 531-533, 540-551 να εντοπίσετε τις µετοχές, να τις χαρακτηρίσετε και να γράψετε το υποκείµενό τους.

2. Στους στίχους 534-535, 555 και 557 να γράψετε τα απαρέµφατα και να χαρακτηρίσετε τη συντακτική τους θέση.

3. Να γίνει συντακτική ανάλυση των στίχων 559-560.

4. Στις διαζευκτικές προτάσεις που ακολουθούν να διαγράψετε το σκέλος που περιέχει λάθος:

ῥέθος (529): είναι υποκείµενο ή αντικείµενο στο αἰσχύνει;

τοῦ τάφου (534): είναι αντικείµενο στο φήσεις ή στο µετασχεῖν;

τοῦ πάθους (541): είναι γενική του περιεχοµένου ή αντικειµενική;

µοι (548): είναι δοτική προσωπική κτητική ή αντικειµενική;

σου (548): είναι αντικείµ. στο λελειµµένη ή γεν. της αναφοράς;

14.5. Λεξιλογικές - Σηµασιολογικές ασκήσεις

1. Να µεταφέρετε στη νέα ελληνική τις παρακάτω φράσεις µε τη σηµασία που έχουν στο κείµενο:

• νεφέλη αἰσχύνει αἱµατόεν ῥέθος (528-529)....................................................

• φήσεις µετασχεῖν (535) ............................................................................................

• ἐν κακοῖς τοῖς σοῖσιν (540) ...................................................................................

• λόγοις δ. ἐγὼ φιλοῦσαν οὐ στέργω φίλην (543) ..........................................

• οὐ φθονῶ σ’ ὑπεκφυγεῖν (553) .............................................................................

• σὺ µὲν γὰρ εἵλου ζῆν (555).....................................................................................

• τί ταῦτ. ἀνιᾷς µ(ε) (550)..........................................................................................

• ὥστε τοῖς θανοῦσιν ὠφελεῖν (560).....................................................................

2. Να γράψετε δύο παράγωγα και δύο σύνθετα για καθεµιά από τις παρακάτω λέξεις και να σχηµατίσετε µε αυτές προτάσεις στη νέα ελληνική: φέρω, λείπω, λανθάνω, στέργω, ἄρχω.

3. Να συνδέσετε τις λέξεις της στήλης Α µε την απόδοσή τους στη νέα ελληνική στη στήλη Β. (Δύο λέξεις της στήλης Β περισσεύουν).

      Α                   Β

1. αἰσχύνω       α. συµφωνώ

2. ἐξόµνυµι      β. µάρτυρας

3. ὁµορροθῶ    γ. ασχηµίζω

4. ξυνίστωρ     δ. οχιά

5. αἱροῦµαι      ε. εκλέγω

6. ὑπεκφεύγω στ. αρνούµαι µε όρκο

7. ἔχιδνα        ζ. ντρέποµαι

                      η. γλιτώνω

                      θ. στερούµαι

4. Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α µε τις λέξεις της στήλης Β µε τις οποίες έχει κοινό θέµα47 (σε σύνθεση ή µη) γράφοντας µπροστά σε κάθε αριθµό της στήλης Α το ή τα γράµµατα από τη στήλη Β.

              Α                   Β

    1. αἰσχύνω             α. έξις

    2. ἔχω                   β. καχεξία

    3. αἱροῦµαι            γ. αίσχος

    4. εἰδέναι               δ. αποχή

                                 ε. εξαίρετος

                                στ. αναισχυντία

                                 ζ. ιστορία

                                 θ. µέτοχος

                                 ι. σχήµα

                               ια. αίρεση

                               ιβ. είδηση

                               ιγ. ένοχος

                               ιδ. ειδήµων

47 Να λάβετε υπόψη σας ότι το θέµα µερικών ρηµάτων της στήλης Α παρουσιάζεται µε

περισσότερες από µία µορφές.

15. Στίχοι 561 - 581

15.1. Ερµηνευτικές ερωτήσεις ανοικτού τύπου (ανάπτυξης και σύντοµης απάντησης)

1. Ποια συµπεράσµατα βγάζει ο Κρέων από το διάλογο Ισµήνης και Αντιγόνης;

2. Πώς δικαιολογεί η Ισµήνη στον Κρέοντα την προσπάθειά της να αναλάβει και αυτή την ευθύνη της ταφής;

3. Με ποια λόγια ανακοινώνει ο Κρέων την απόφασή του για την τύχη της Αντιγόνης και ποιες είναι οι αντιδράσεις της Ισµήνης και του χορού;

4. Με ποιο επιχείρηµα προσπαθούν έστω και την τελευταία στιγµή η Ισµήνη και ο χορός να σώσουν την Αντιγόνη και γιατί ο Κρέων δε θέλει να ακούσει τίποτα γι. αυτό;

5. Το ότι η Αντιγόνη είναι µνηστευµένη µε το γιο του Κρέοντα το πληροφορούµαστε µόλις τώρα. Πώς εξηγείται το γεγονός ότι:

α) ούτε η Αντιγόνη έκανε λόγο γι. αυτό, όσο υπερασπιζόταν την πράξη της µπροστά στον Κρέοντα,

β) ούτε ο Κρέων φαίνεται να το έλαβε υπόψη του στην απόφασή του για την Αντιγόνη.

6. Να εντοπίσετε στο κείµενο λέξεις ή φράσεις, χαρακτηριστικές για το ήθος του Κρέοντα. Ποια στοιχεία του χαρακτήρα του τονίζουν ιδιαίτερα;

7. Ο Κρέων δεν αγνοεί µόνον τους άγραφους νόµους, αλλά µε την απόφασή του διαπράττει και άλλη ὕβριν, αυτή τη φορά απέναντι στην οικογένειά του. Να εξηγήσετε ποια είναι ακριβώς η ὕβρις του Κρέοντα και ποιες συνέπειες µπορεί να έχει για τον ίδιο και τους δικούς του48.

48 Δεν καταδικάζει σε θάνατο µια τυχαία γυναίκα, αλλά τη µνηστή του γιου του, την

αγαπηµένη του και µέλλουσα σύντροφο της ζωής του. Αγνοεί για µια φορά ακόµη τον

Ἑρκεῖο Δία (πρβλ. στ. 486-489) και προκαλεί µεγάλο πόνο στον Αίµονα, χωρίς αυτός να

έχει φταίξει σε τίποτε. Προσβάλλει βάναυσα τα αισθήµατα του γιου του για την

Αντιγόνη, θεωρώντας τη σχέση τους µια συναλλαγή, όπου το αντικείµενό της, η

Αντιγόνη δηλαδή, µπορεί να αντικατασταθεί µε άλλο, το ίδιο καλό και «χρήσιµο» (µε

την έννοια της χρήσης). Δεν υπολογίζει ποιες θα είναι οι αντιδράσεις του γιου του, όταν

θα νιώσει να πληγώνονται τα πιο αγνά και τρυφερά αισθήµατά του. Πέρα από αυτά

συλλαµβάνει και φυλακίζει την Ισµήνη χωρίς καµία απόδειξη. Η αδικία που διαπράττει

εδώ είναι ολοφάνερη. Για τις συνέπειες µόνο υπαινιγµούς µπορεί να κάνει κάποιος αυτή

τη στιγµή. Σίγουρα όµως και ο ίδιος ο Κρέων δε θα µείνει απρόσβλητος από τις

επιπλοκές που προκαλούν οι αποφάσεις του.

8. καὶ σὺ γε κἀµοὶ (δεδογµέν’ ἐστί): Είναι και ο χορός (= λαός της Θήβας) πράγµατι συνυπεύθυνος για την καταδίκη της Αντιγόνης, όπως ισχυρίζεται εδώ ο Κρέων ή όχι; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

9. Ποια προσβολή δέχεται ο Αίµονας από τον πατέρα του σύµφωνα µε τα λόγια της Αντιγόνης (572)49 και ποιες είναι κατά την άποψή σας οι αναµενόµενες αντιδράσεις του;

10. Συµφωνεί ο χορός µε την καταδικαστική απόφαση του Κρέοντα ή όχι; Να επισηµάνετε στοιχεία του κειµένου που το αποδεικνύουν.

11. Ποιο σχήµα λόγου χρησιµοποιεί ο Κρέων στο στίχο 569 και τι σχολιάζει µε αυτό; Ποια συναισθήµατα νοµίζετε ότι προκαλεί στους θεατές το σχόλιο αυτό; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

12. Ποια είναι η απόφαση του Κρέοντα για την τύχη της Ισμήνης και πώς τη δικαιολογεί;

13. Να σκιαγραφήσετε το χαρακτήρα του Κρέοντα, αφού εκτιμήσετε

συνολικά τη μέχρι τώρα παρουσία του στο δράμα.

14. Το πιο τραγικό πρόσωπο της ιστορίας μέχρι στιγμής είναι η Αντιγόνη.

α) Αν συμφωνείτε, να συγκεντρώσετε όλα εκείνα τα στοιχεία τα οποία

συνθέτουν το δράμα της και την οδηγούν στο τραγικό της τέλος.

β) Αν δε συμφωνείτε, να ορίσετε ποιο είναι αυτό το πρόσωπο και να

συγκεντρώσετε από το κείｵενο τα στοιχεία που το αποδεικνύουν.

15.2. Ερµηνευτική ερώτηση συνδυασµού ανοικτού και κλειστού τύπου

1. Α. Να βάλετε σε κύκλο τις σωστές απαντήσεις.

Η Ισμήνη στο διάλογό της με τον Κρέοντα:

α) Προσπαθεί να κρατήσει την Αντιγόνη στη ζωή.

β) Εξηγεί γιατί προτίμησε τη ζωή από το θάνατο.

γ) Επιτίθεται ανοιχτά κατά του Κρέοντα.

δ) Επιδιώκει να αποφύγει την τιμωρία.

ε) Εκδηλώνει τη συμπαράστασή της προς την αδελφή της.

Β. Να αιτιολογήσετε μία σωστή απάντηση.

49 Οι περισσότεροι ερμηνευτές και εκδότες (π.χ. G. M. Kirkwood, A. Bonnard, F. J. H. Letters κ.ά.) αποδίδουν το στίχο αυτό στην Ισμήνη. Βλέπε επίσης Mazon P. - Dain A. - Irigoin J., Sophocle, τ. 1, Belles Lettres, Paris 1989 και ΜThesaurus Linguae Graecae,

Sophocles Trag., Antigone.

111

15.3. Γραµµατικές ασκήσεις

1. κακὰς ἐγὼ γυναῖκας υἱέσι στυγῶ (541):

α) Να γράψετε την πρόταση μεταφέροντας τους κλιτούς τύπους στον αντίθετο αριθμό.

β) κακὰς γυναῖκας: Να γράψετε τη συνεκφορά στις πλάγιες πτώσεις ενικού και πληθυντικού αριθμού.

2. φεύγουσι γάρ τοι χοἰ (καὶ οἱ) θρασεῖς, ὅταν πέλας ἤδη τὸν ῞Αιδην εἰσορῶσι τοῦ βίου (580-581): Να γράψετε τους παραπάνω στίχους θεωρώντας ότι υποκείμενο των ρημάτων είναι ὁ θρασύς.

3. τέκνου, τὸ λέχος, πατήρ, τριβάς, βίου, ἄναξ: Να κατατάξετε τα ουσιαστικά ανάλογα με την κλίση στην οποία ανήκουν και να γράψετε την κλητική ενικού αριθμού.

Α΄ κλίση     Κλητική ενικού

Β΄ κλίση     Κλητική  ενικού

Γ΄ κλίση     Κλητική ενικού

4. πεφάνθαι, µένει, κτενεῖς, λέγε, κοµίζετε: Να γράψετε το β΄ ενικό πρόσωπο των εγκλίσεων του παρακειμένου της ίδιας φωνής.

Παρακείµενος      Οριστική           Υποτακτική           Ευκτική           Προστακτική

5. Να κάνετε γραμματική αναγνώριση των λέξεων της στήλης Α, συνδέοντάς τες με τα στοιχεία της στήλης Β που τους αντιστοιχούν.

(Δύο στοιχεία της στήλης Β περισσεύουν).

                     Α                                 Β

            1. πεφάνθαι                α. τοπικό επίρρημα

            2. εἵλου                       β. οριστική παρατατικού

            3. παύσων                   γ. απαρέμφατο παρακειμένου

            4. πράσσειν                 δ. μετοχή ενεστώτα

            5. εἴσω                        ε. οριστική β΄ αορίστου

            6. θρασεῖς                   στ. οριστική ενεστώτα

            7. φεύγουσι                 ζ. αναφορική αντωνυμία

            8. κτενεῖς                     η. επίθετο γ΄ κλίσης

            9. ὅς                           θ. οριστική συνηρ. μέλλοντα

                                              ι. μετοχή μέλλοντα

                                             ια. απαρέμφατο ενεστώτα

15.4. Συντακτικές ασκήσεις

1. ...........ἐκδέτους δὲ χρὴ

γυναῖκας εἶναι τάσδε µηδ. ἀνειµένας (578-579):

Να γίνει λεπτομερής συντακτική ανάλυση.

2. Στους στίχους 565, 568, 571, 574 να γράψετε: α) τις λέξεις που έχουν θέση αντικειμένου και β) τους ονοματικούς ομοιόπτωτους προσδιορισμούς.

3. ἄγαν γε λυπεῖς καὶ σὺ καὶ τὸ σὸν λέχος (573)

.......µὴ τριβάς ἔτ., ἀλλά νιν

κοµίζετ. εἴσω, δµῶες ......... (577-578):

Να γράψετε τους επιρρηματικούς προδιορισμούς των προτάσεων και

τη σημασία που δηλώνουν.

15.5. Λεξιλογικές - Σηµασιολογικές ασκήσεις

1. Να μεταφέρετε στη νέα ελληνική τις παρακάτω φράσεις με τη σημασία

που έχουν στο κείμενο:

• τοῖς κακῶς πράσσουσιν (564)..............................................................................

• ἀφ. οὗ τὰ πρῶτ. ἔφυ (562) ......................................................................................

• νυµφεῖα τοῦ σαυτοῦ τέκνου (568)......................................................................

• ἄγαν γε λυπεῖς (573) .................................................................................................

• δεδογµέν’ (ἐστὶ) τήνδε κατθανεῖν (576) ..........................................................

• κακὰς γυναῖκας στυγῶ (571)................................................................................

• ἀλλά νιν κοµίζετ. εἴσω (577-578)........................................................................

• πέλας τοῦ βίου (580-581) ........................................................................................

2. Να γράψετε δύο παράγωγα ή σύνθετα για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις και να σχηματίσετε με αυτά προτάσεις στη νέα ελληνική: κοµίζω, φαίνοµαι, βιῶ.

3. Να συμπληρώσετε τα κενά με παράγωγα του ρ. φηµί:

• Ο λόγος που δε λέγεται: άφατος λόγος

• Η.................................του είναι διεθνής.

• Ο τενόρος αυτός έχει εξαιρετική ..............................

• Ο ........................................ προλέγει αυτά που θα συμβούν στο μέλλον.

• Ο ασθενής βρίσκεται σε .......................................... Δεν μπορεί ακόμη να μιλήσει.

• Όταν πάτησε τα χώματα της πατρίδας ένιωσε ................................ χαρά· δεν μπορούσε να την εκφράσει με λόγια.

4. Να συνδέσετε κάθε ρήμα της στήλης Α με τις λέξεις της στήλης Β με τιςοποίες έχει κοινό θέμα50 (σε σύνθεση ή μη) γράφοντας μπροστά σε κάθε

αριθμό το ή τα γράμματα από τη στήλη Β.

                     Α               Β

               1. στερῶ       α. πράγμα

               2. θνῄσκω     β. λογικός

               3. πράττω      γ. ημιθανής

               4. λέγω          δ. πρακτικός

                                    ε. απράγμων

                                  στ. αθάνατος

                                   ζ. πράκτωρ

                                   η. στέρηση

                                   θ. ρήτρα

                                   ι. ρήμα

                                 ια. στερητικός

                                 ιβ. θνητός

                                 ιγ. απόρρητος

                                 ιδ. θνησιγενής

                                 ιε. ρήτωρ

5. Α. Να συμπληρώσετε τα κενά με σύνθετες λέξεις από την πρόθεση και το ρήμα που δίνεται ακολουθώντας το παράδειγμα:

ἀνά + φέρω = αναφέρω < αναφορά

διά + φέρω = ......................................

κατά + φέρω = ......................................

περί + φέρω = ......................................

σύν + φέρω = ......................................

ἀντί + πρός + φέρω = ..................................

σύν + εἰς + φέρω = ..................................

ἐπί + ἀνά + φέρω = ..................................

Β. Να χρησιμοποιήσετε τα ουσιαστικά που γράψατε σε λεκτικά σύνολα, πχ. έγγραφη αναφορά.

50 Να λάβετε υπόψη σας ότι μερικά ρήματα της στήλης Α έχουν περισσότερα θέματα ή το

ίδιο θέμα παρουσιάζεται με περισσότερες από μία μορφές.

16. Στίχοι 582-634 (από µετάφραση)

16.1 Ερµηνευτικές ερωτήσεις ανοικτού τύπου

(ανάπτυξης και σύντοµης απάντησης)

1. Ποιο θέμα επιλέγει για το δεύτερο στάσιµο ο ποιητής και πώς το συνδέει νοηματικά με το δεύτερο επεισόδιο;

2. Για κάθε στροφή και αντιστροφή του δευτέρου στάσιµου να δώσετε έναν τίτλο αντιπροσωπευτικό για το περιεχόμενό τους.

3. Μιλώντας για την ανθρώπινη δυστυχία ο χορός σκέφτεται το βασιλικό οίκο των Λαβδακιδών. Να αναφέρετε συγκεκριμένα ποιες συμφορές των Λαβδακιδών σας είναι γνωστές και ποιες ήταν οι αιτίες τους51.

4. Με τι παρομοιάζει ο ποιητής τη θεϊκή οργή στην πρώτη στροφή; Να εκτιμήσετε τις αισθητικές εντυπώσεις που δημιουργούνται στους θεατές με την παρομοίωση και τα άλλα λογοτεχνικά σχήματα στην ίδια στροφή.

5. "Τώρα στο σπίτι του Οιδίποδα ... η τύφλα του νου κι ο αστόχαστος λόγος": Στο απόσπασμα αυτό της πρώτης αντιστροφής να εντοπίσετε τις μεταφορές και να εξηγήσετε σε ποια γεγονότα ή σε ποιο πρόσωπο,

ιδέες, σκέψεις και αποφάσεις αποδίδονται.

6. Ποια αντίληψη για την ανθρώπινη μοίρα και για το "νόμο" του Δία εκφράζεται στη δεύτερη στροφή;

7. "Το κακό φαντάζει καλό στο νου εκείνου που ο θεός στη συμφορά τον πάει": Ο λόγος του χορού σ' αυτό το χωρίο, όπως και αλλού, είναι αινιγματικός. Σε ποιον από τους ήρωες του δράματος νομίζετε ότι

αναφέρεται αυτή η επισήμανση; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

8. Η είσοδος του Αίμονα στη σκηνή αμέσως σχεδόν μετά την καταδίκη της Αντιγόνης δίνει νέα τροπή στο δράμα. Ποια αισθήματα νομίζετε ότι τρέφει ο Αίμονας για την Αντιγόνη και ποιες είναι οι αναμενόμενες

αντιδράσεις του απέναντι στις αποφάσεις του πατέρα του; Γιατί ο χορός αναρωτιέται για τα αισθήματα του Αίμονα;

9. Να συγκρίνετε το δεύτερο στάσιµο με το πρώτο. Ποιες διαφορές παρατηρείτε και πού οφείλονται;

51 Κάθε συμφορά μπορεί να είναι ταυτόχρονα αποτέλεσμα προηγούμενης και αιτία άλλης.

16.2. Ερωτήσεις κλειστού τύπου ή συνδυασµός ανοικτού και κλειστού

τύπου

1. Α. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόμενο των προτάσεων σημειώνοντας ένα Χ στο αντίστοιχο τετράγωνο:

Στο δεύτερο στάσιµο ο χορός:

                                                                                                                                         Σωστό      Λάθος

α) Εκφράζει την άποψη ότι η δύναμη του Δία δεν είναι ανυπέρβλητη. 

β) Υποστηρίζει ότι η κατάρα μιας οικογένειας δεν φέρνει τη δυστυχία στους απογόνους της. 

γ) Τονίζει ότι η έπαρση επισύρει τη θεία δίκη.

δ) Αναφέρει ότι οι ελπίδες παρασύρουν πάντοτε τον άνθρωπο στο κακό. 

ε) Πιστεύει ότι ο θεός τυφλώνει όποιον θέλει να καταστρέψει. 

Β. Να αιτιολογήσετε μία σωστή πρόταση.

2. Να ενώσετε τους αριθμούς με τα γράμματα όπως συνδέονται στο κείμενο ανάλογα με το περιεχόμενό τους.

                    Α                                      Β

1. στροφή α΄                              α. Η οικογένεια των Λαβδακιδών παράδειγμα δυστυχισμένης οικογένειας.

2. αντιστροφή α΄                        β. Η δύναμη του Δία είναι ακατανίκητη.

3. στροφή β΄                              γ. Ευτυχισμένοι όσοι δε γνώρισαν συμφορές.

4. αντιστροφή β΄                        δ. Η συσκότιση του νου οδηγεί στη συμφορά.

                                                 ε. Η ελπίδα μπορεί να είναι σωτηρία ή καταστροφή των ανθρώπων.

                                                 στ. Οι συμφορές μιας οικογένειας κληροδοτούνται στις επόμενες γενιές.

                                                  ζ. Ο Δίας είναι αιώνιος τιμωρός της ύβρης.

                                                  η. Ο άνθρωπος λίγες φορές είναι ευτυχισμένος.